Dollar: munt van de wereld?

De Amerikaanse dollar lijkt misschien onaantastbaar, maar die dominante positie is allerminst vanzelfsprekend. Geopolitieke spanningen, toenemende schulden, technologische ontwikkelingen én een grillig binnenlands beleid zetten de status van de dollar als wereldreservemunt onder druk. De vraag is dan ook: hoelang blijft de dollar nog het centrum van het financiële systeem? Of staan we aan de vooravond van een verschuiving?

Van Britse pond naar Amerikaanse dollar

De opkomst van de dollar als wereldreservemunt (de dominerende munteenheid die centrale banken over de hele wereld aanhouden als reserves om gemakkelijker internationale betalingen te verrichten) begon in het begin van de twintigste eeuw. Rond 1920 nam de dollar het stokje over van het Britse pond, hoewel deze overgang zich over meerdere decennia uitstrekte. Historici schatten dat het tussen de dertig en zeventig jaar duurde voordat de dollar het pond volledig had verdrongen als internationale standaard.

Een van de sleutelfiguren in deze verschuiving was Paul Warburg, grondlegger van de Federal Reserve (de Amerikaanse centrale bank), die zich zorgen maakte over de Amerikaanse afhankelijkheid van Londen en de kwetsbaarheid voor externe schokken. Dit leidde tot de ontwikkeling van een onafhankelijker Amerikaans financieel systeem.

Het Bretton Woods-systeem bleek echter niet houdbaar op de lange termijn. In de jaren zestig ontstond een groeiend tekort aan goud om alle buitenlandse dollars te dekken, wat het systeem onder druk zette. In 1971 besloot de toenmalige Amerikaanse president Nixon de koppeling tussen de dollar en goud los te laten, waarmee het tijdperk van zwevende wisselkoersen begon. Vanaf dat moment werd de waarde van valuta’s bepaald door de markt, zonder directe koppeling aan fysieke activa zoals goud. Deze ontwikkelingen illustreren dat het vooral de keuzes en acties van beleidsmakers en financiële leiders zijn die het lot van internationale valuta’s bepalen, en niet louter abstracte economische krachten.

Kenmerken en rol van de dollar als wereldreservemunt

De aantrekkingskracht van de dollar als wereldreservemunt is een samenspel van verschillende factoren die elkaar versterken. Een van de belangrijkste is de immense omvang en diepe liquiditeit van de Amerikaanse economie. De Verenigde Staten zijn al decennialang de grootste economie ter wereld, met een geavanceerde financiële sector en een breed scala aan investeerders en marktpartijen.

Deze economische kracht vertaalt zich in een enorme capaciteit om te voorzien in de behoeften van een groeiende wereldeconomie, zonder dat dit ten koste gaat van de waardestabiliteit van de munt. De diepte van de Amerikaanse financiële markten, met een groot volume aan verhandelbare activa zoals staatsobligaties, maakt het gemakkelijk voor centrale banken en andere grote investeerders om dollars te kopen en verkopen zonder de markt te verstoren. Dit is van cruciaal belang voor een reservemunt, die immers in grote hoeveelheden beschikbaar moet zijn en tegelijkertijd haar waarde moet behouden.

Naast de economische kracht speelt ook het wereldwijde vertrouwen in de Amerikaanse instituties en het democratische systeem een essentiële rol, iets wat sinds Trump voor de tweede keer aan de macht is gekomen aan het afbrokkelen is.

De Verenigde Staten stonden namelijk altijd bekend om hun stabiele politieke klimaat, sterke rechtsstaat en transparante regelgeving. Dit institutionele vertrouwen vormde een fundamentele basis voor de status van de dollar. Landen zijn eerder geneigd om hun reserves aan te houden in een valuta die wordt ondersteund door een betrouwbaar en voorspelbaar politiek en juridisch systeem.

Dit vertrouwen is niet vanzelfsprekend, maar het resultaat van een lange geschiedenis van democratische waarden, bescherming van eigendomsrechten en een onafhankelijke rechtspraak. Het is dit vertrouwen dat de dollar onderscheidde van valuta’s uit landen met minder stabiele politieke systemen of een minder sterke rechtsstaat.

Een reservemunt vervult namelijk een cruciale rol in het internationale monetaire systeem. Centrale banken en overheden houden dollars aan als onderdeel van hun officiële buitenlandse reserves, die dienen om verschillende belangrijke doelen te bereiken.

• Ten eerste helpen deze reserves bij het opvangen van economische schokken. Als een land bijvoorbeeld te maken krijgt met een plotselinge daling van de exportinkomsten of een kapitaalvlucht, kan het zijn dollarreserves gebruiken om de eigen valuta te ondersteunen en de economische impact te verzachten.
• Ten tweede faciliteren dollarreserves internationale transacties. Veel internationale handelstransacties, vooral in grondstoffen zoals olie en goud, worden in dollars afgerekend. Door dollarreserves aan te houden, kunnen landen deze transacties efficiënter afhandelen en hun afhankelijkheid van andere valuta’s verminderen.
• Ten derde ondersteunen dollarreserves het beheer van overheidsschulden. Landen kunnen hun dollarreserves gebruiken om schulden in dollars af te betalen of om de rente op deze schulden te betalen.
• Ten slotte dragen dollarreserves bij aan het beheersen van de binnenlandse valutakoers. Centrale banken kunnen ingrijpen op de valutamarkten door dollars te kopen of verkopen om de waarde van hun eigen valuta te beïnvloeden.

De dollar is echter niet de enige reservemunt. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) erkent momenteel acht valuta’s als officiële reservemunten: de Amerikaanse dollar, de euro, het Britse pond, de Japanse yen, de Chinese renminbi, de Zwitserse frank, de Canadese dollar en de Australische dollar. Van deze munten neemt de Amerikaanse dollar wel een dominante positie in. Hoewel het aandeel van de dollar in de wereldwijde reserves in de loop der jaren enigszins is afgenomen, blijft het de meest aangehouden reservemunt, met een aandeel van ongeveer 57% in 2024. Dit illustreert de blijvende mondiale voorkeur voor de dollar boven andere belangrijke valuta’s, ondanks de opkomst van de euro en de renminbi als potentiële concurrenten.

Interessant genoeg heeft China, ondanks de dominantie van de dollar, de grootste gerapporteerde buitenlandse valutareserves ter wereld, met een totaal van ongeveer 3 biljoen dollar. Dit onderstreept de complexe dynamiek in het internationale monetaire systeem, waarbij opkomende economieën zoals China aanzienlijke dollarreserves aanhouden, terwijl ze tegelijkertijd werken aan het vergroten van de internationale rol van hun eigen valuta.

China’s inspanningen om de renminbi te internationaliseren omvatten onder meer het bevorderen van het gebruik van de renminbi in de internationale handel, het sluiten van valutaruilovereenkomsten met andere landen en het liberaliseren van de Chinese kapitaalrekening. Deze inspanningen zijn erop gericht de afhankelijkheid van China van de dollar te verminderen en de renminbi als een alternatieve reservemunt te positioneren.

Het is echter belangrijk op te merken dat de renminbi nog een lange weg te gaan heeft voordat het de dollar kan evenaren in termen van wereldwijde acceptatie en liquiditeit.

De lagere financieringskosten stelt de Amerikaanse overheid bijvoorbeeld in staat om grotere begrotingstekorten aan te houden en tegelijkertijd te investeren in cruciale gebieden zoals infrastructuur, onderwijs, onderzoek en ontwikkeling, en defensie. Zonder het ‘exorbitante privilege’ zouden de Verenigde Staten gedwongen worden om een strenger fiscaal beleid te voeren, wat zou kunnen leiden tot bezuinigingen op essentiële overheidsdiensten en investeringen.

Het voordeel dat de VS met haar dollar geniet heeft ook een aanzienlijke impact op de Amerikaanse consumenten. Lagere rentetarieven op hypotheken en autoleningen maken het voor Amerikanen betaalbaarder om een huis te kopen of een nieuwe auto aan te schaffen. Dit stimuleert de vraag naar goederen en diensten en draagt bij aan de algehele economische welvaart. Bovendien profiteren Amerikaanse bedrijven van de lagere financieringskosten, waardoor ze concurrerender kunnen opereren op de wereldmarkt.

Aan de andere kant van de medaille zijn er ook aanzienlijke nadelen verbonden aan de status van de dollar als wereldreservemunt. Een van de meest prominente nadelen is het potentieel voor aanhoudende handelstekorten, iets waar de huidige Amerikaanse president veelal over valt.

De constante vraag naar dollars om internationale transacties af te wikkelen en reserves aan te houden, drijft de waarde van de dollar vaak kunstmatig op. Een sterke dollar maakt Amerikaanse exportproducten duurder en minder aantrekkelijk voor buitenlandse kopers, terwijl het tegelijkertijd importproducten goedkoper maakt voor Amerikaanse consumenten. Dit resulteert in een structureel handelstekort, waarbij de Verenigde Staten meer goederen en diensten importeren dan ze exporteren.

Aanhoudende handelstekorten kunnen op hun beurt leiden tot een verlies van banen in de Amerikaanse industrie, met name in sectoren die sterk afhankelijk zijn van export. Wanneer Amerikaanse bedrijven moeite hebben om te concurreren met goedkopere buitenlandse producten, kunnen ze gedwongen worden om werknemers te ontslaan of hun productie naar het buitenland te verplaatsen, waar de arbeidskosten lager zijn. Dit kan een negatieve spiraal creëren, waarbij banenverlies leidt tot een verminderde binnenlandse vraag en een verdere verslechtering van de concurrentiepositie van de Amerikaanse industrie.

De toekomst van de dollar

De toekomst van de dollar als wereldreservemunt is onzeker, een onzekerheid die wordt gevoed door een complex samenspel van economische, geopolitieke en technologische krachten. De fiscale positie van de Verenigde Staten blijft een punt van zorg. Projecties suggereren dat de Amerikaanse overheidsschuld in de komende decennia aanzienlijk zal toenemen, mogelijk tot 166 procent van het bruto binnenlands product in 2054. Deze groeiende schuldenlast kan het vertrouwen in de dollar ondermijnen, vooral als internationale investeerders hun twijfels uiten over de houdbaarheid van het Amerikaanse fiscale beleid op de lange termijn. Een verlies aan vertrouwen kan leiden tot een afnemende vraag naar Amerikaanse staatsobligaties, waardoor de rentevoeten stijgen en de economische groei wordt afgeremd.

Naast de fiscale uitdagingen wordt de dollar steeds vaker ingezet als een geopolitiek instrument. De Amerikaanse overheid heeft sancties opgelegd aan verschillende landen, zoals Iran en Rusland, waardoor deze landen worden afgesneden van het internationale financiële systeem. Hoewel deze sancties bedoeld zijn om de Amerikaanse buitenlandse beleidsdoelen te bevorderen, stimuleren ze andere landen om alternatieven te zoeken voor de dollar en transacties buiten het traditionele dollar-gebaseerde systeem om te organiseren.

Deze trend, bekend als ‘dedollarisering’, kan de dominantie van de dollar op lange termijn verzwakken. Landen als China en Rusland hebben bijvoorbeeld stappen ondernomen om hun handel in hun eigen valuta af te wikkelen en hun afhankelijkheid van de dollar te verminderen.

Er zijn verschillende scenario’s denkbaar voor de toekomst van de dollar. In het eerste scenario ontwikkelen andere landen hun eigen kapitaalmarkten en financiële infrastructuur, waardoor het belang van de dollar geleidelijk afneemt en een diverser monetair systeem ontstaat. Dit scenario zou inhouden dat de euro, de renminbi of andere valuta’s een grotere rol gaan spelen in de internationale handel en financiën.

In een tweede scenario kunnen technologische innovaties, zoals digitale valuta en blockchain-technologie, de bestaande financiële structuren ontwrichten. Hoewel cryptovaluta zoals Bitcoin soms worden genoemd als potentiële alternatieven voor de dollar, voldoen ze momenteel niet aan de vereisten van een wereldreservemunt, zoals stabiliteit, liquiditeit en brede acceptatie. Het is echter mogelijk dat door de centrale banken uitgegeven digitale valuta (Central Bank Digital Currencies, CBDC’s) in de toekomst een grotere rol gaan spelen in het internationale monetaire systeem.

Het meest ingrijpende scenario is dat de Verenigde Staten door slecht beleid of politieke instabiliteit snel het vertrouwen van de wereld verliezen. Een acute vertrouwenscrisis zou het fundament onder de reservestatus van de dollar kunnen wegslaan, met verstrekkende gevolgen voor de wereldeconomie. Een dergelijke crisis zou kunnen worden veroorzaakt door een combinatie van factoren, zoals een ongecontroleerde stijging van de staatsschuld, een politieke impasse over het schuldenplafond of een ernstige economische recessie.

Het huidige beleid van de regering Trump heeft de discussie over de toekomst van de dollar verder aangewakkerd. Zijn protectionistische handelsbeleid, zijn kritiek op de Federal Reserve en zijn unilaterale beslissingen om zich terug te trekken uit internationale akkoorden hebben vragen opgeroepen over de betrouwbaarheid en stabiliteit van de Verenigde Staten als economische en politieke partner. Hoewel het moeilijk is om de langetermijneffecten van het beleid van Trump volledig te beoordelen, is het duidelijk dat zijn acties de onzekerheid over de toekomst van de dollar hebben vergroot.

Een van de meest controversiële aspecten van het beleid van Trump was zijn kritiek op de Fed en zijn pogingen om invloed uit te oefenen op het monetaire beleid van de centrale bank. Trump uitte herhaaldelijk zijn ongenoegen over de renteverhogingen van de Fed en beschuldigde de centrale bank ervan de economische groei te belemmeren. Deze aanvallen op de onafhankelijkheid van de Fed veroorzaakten bezorgdheid over de politisering van het monetaire beleid en ondermijnden het vertrouwen in de Amerikaanse instituties.

Waarde staat gelijk aan vertrouwen

Uiteindelijk staat de dominante positie van de dollar gelijk aan het vertrouwen dat de rest van de wereld heeft in de Verenigde Staten. Om de status van de dollar als wereldreservemunt te behouden, is het essentieel dat de Amerikaanse overheid een verantwoordelijk fiscaal beleid voert, de onafhankelijkheid van de Fed waarborgt, de politieke stabiliteit bevordert en de internationale samenwerking versterkt. En dat wordt in het huidige Amerikaanse politieke landschap een flinke uitdaging.

Toch is het belangrijk om deze risico’s ook in perspectief te plaatsen. De dominantie van de dollar is niet van de ene op de andere dag ontstaan, en zal – zelfs bij toenemende druk – waarschijnlijk niet plotseling verdwijnen. De Amerikaanse economie blijft vooralsnog robuust, en de Amerikaanse kapitaalmarkten blijven de meest liquide ter wereld.

Voor beleggers betekent dit dat de dollar voorlopig zijn centrale rol in het financiële systeem zal behouden. Tegelijkertijd onderstrepen deze ontwikkelingen het belang van spreiding: geografisch, valuta-technisch én over verschillende sectoren. Zo blijven beleggingsportefeuilles weerbaar, ook in een veranderend monetair landschap.