Duurzamer door olie: de macht van het Noorse staatsfonds

Het machtigste beleggingsfonds ter wereld komt niet uit de Verenigde Staten, het Midden-Oosten of China, maar uit Noorwegen. Het Noorse staatsfonds, waar de olie- en gasopbrengsten van het land in onder gebracht worden, is in ruim 25 jaar uitgegroeid tot het machtigste fonds ter wereld. Inmiddels wordt die macht ingezet om bedrijven te laten verduurzamen.

Olie uit het hoge noorden

Als je denkt aan olieproducerende landen, gaan je gedachten hoogstwaarschijnlijk uit naar de landen in het Midden-Oosten: Saudi-Arabië, Irak, Iran of Koeweit. Of misschien wel naar Rusland of de Verenigde Staten. Maar er is ook een Europees land dat flink wat olie uit de grond omhooghaalt én daaraan verdient: Noorwegen.

De Noorse bodem is namelijk rijk aan grondstoffen, want naast olie is Noorwegen ook top-exporteur van gas. Volgens de laatste cijfers verdiende Noorwegen in 2022 zo’n 115 miljard euro aan olie en gas en verwachten ze dat de inkomsten in 2023 doorstijgen naar het duizelingwekkende bedrag van 135 miljard euro.

Top 10 olieproducerende landen + Noorwegen (#15)

Olie en gas is voor Noorwegen zo belangrijk geworden dat in 2021 zo’n 20% van het bruto binnenlands product (bbp) gerelateerd was aan het ontginnen van deze grondstoffen en dat zelfs 50% van de export bestond uit petroleumproducten als benzine, kerosine, diesel of smeerolie.

Wat doet Noorwegen met al die inkomsten? Met de enorme inkomsten zou het land een wolkenkrabber van 170 kilometer kunnen bouwen, net als wat Saudi-Arabië met de inkomsten doet. Of het hoogste gebouw ter wereld kunnen neerzetten, wat Dubai heeft gedaan.

Het zou ook, net als de Nederlandse regering, de miljarden kunnen uitgeven aan sociale zekerheid of infrastructuur. Uiteindelijk heeft deze beslissing ons welvaart gebracht, maar het geld ging er net zo snel uit dat het binnenkwam: de enorme aardgasreserves maakten de gulden namelijk steeds duurder, deed daardoor de concurrentiepositie verslechteren en zorgde zo voor een oplopende werkloosheid. De opbrengsten van het gas konden bij wijze van spreken meteen gebruikt worden om de werkloosheidsuitkeringen te betalen: de ‘Dutch Disease’ was geboren.

Nee, Noorwegen pakt het iets anders aan. Mede omdat ze geleerd hebben van de ontwikkelingen in Nederland. De grondstofopbrengsten worden namelijk sinds 1996 ondergebracht in een apart fonds: het Statens pensjonsfond utland. Een staatsinvesteringsfonds, waarin de opbrengsten uit olie en gas worden ondergebracht. En dat heeft ze geen windeieren gelegd. Inmiddels wordt er een vermogen beheerd van zo’n 1,2 biljoen euro. Dat is €212.000 per Noor wat zo uitgekeerd zou kunnen worden.

Beheerd vermogen Noors staatsfonds (in Noorse kronen)

De afgelopen jaren heeft het Noorse staatsfonds vooral geprofiteerd van de stijgende beurskoersen en de duurder wordende euro, waardoor de bezittingen in waarde toenamen. Het fonds rekent in Noorse kronen en beleggingen in euro's worden omgerekend naar kronen dan meer waard.

De Noren zijn zich er namelijk al lange tijd van bewust dat er een dag komt dat er geen olie of gas meer uit de grond komt. Het doel van het Noorse staatsfonds is dan ook om ervoor te zorgen dat er verantwoordelijk met de opbrengsten wordt omgegaan, dat er aan de toekomst wordt gedacht, en dat de toekomst van de Noorse economie wordt veiliggesteld.

Het Statens pensjonsfond utland is er voor alle Noren

Het Statens pensjonsfond utland is een in 1996 opgericht staatsfonds en dient als het spreekwoordelijke appeltje voor de dorst voor alle Noorse inwoners. Al wordt er wel elk jaar een deel van het fonds gebruikt om de overheidsuitgaven te financieren. In 2001 werd in samenspraak met alle Noorse politieke partijen vastgesteld dat de regering jaarlijks maximaal 3 procent van de waarde van het fonds mag uitgeven.

Het fonds en de bezittingen ervan zijn namelijk van alle Noren, maar het fonds wordt aangestuurd en beheerd door een divisie van de Noorse centrale bank in opdracht van het Ministerie van Financiën. Door de jaren heen is het uitgegroeid tot het grootste staatsfonds ter wereld. Dit maakt de Noorse centrale bank de grootste belegger ter wereld. Inmiddels belegt het fonds in ruim 9.300 verschillende bedrijven uit 70 landen. Daarmee is er bijna geen groot beursgenoteerd bedrijf waarin de Noren niet beleggen. Het is zelfs zo dat het Noorse staatsfonds gemiddeld voor zo’n 1,5 procent eigenaar is van elk beursgenoteerd bedrijf ter wereld. In Europa is dat zelfs voor 2,5 procent.

“Het is zelfs zo dat het Noorse staatsfonds gemiddeld voor zo’n 1,5 procent eigenaar is van elk beursgenoteerd bedrijf ter wereld.”

Ook bij de Nederlandse beursgenoteerde bedrijven heeft het Noorse fonds een flinke vinger in de pap: het fonds is voor zo’n 6,5% eigenaar van ASM International, voor zo’n 4% van Basic-Fit en voor 2,4% van ASML.

Het is hierbij opmerkelijk dat het fonds enkel belegt in buitenlandse bedrijven. Dat doen ze om ervoor te zorgen dat de Noorse economie niet oververhit door de vele investeringen die (kunnen) worden gedaan.

De Noren eisen duurzaamheid

Het Noorse staatsfonds staat bekend om zijn conservatieve beleggingsstrategie, gericht op de lange termijn. Het fonds richt zich op het kopen van een divers aanbod van aandelen en obligaties van bedrijven over de hele wereld en belegt in vastgoed daarnaast in duurzame infrastructuur. Zodoende probeert het fonds te profiteren van de wereldwijde economische groei.

De beleggingsstrategie van het Noorse fonds heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld op basis van beoordelingen door deskundigen, praktische ervaring en grondige analyses. Voor belangrijke wijzigingen in het beleid is zelfs parlementaire goedkeuring vereist.

Omdat de Noren met het staatsfonds toekomstige generaties willen ondersteunen, streven ze niet alleen financieel rendement na, ze zijn ook al vele jaren een voorloper op het gebied van duurzaamheid.

Het Noorse staatsfonds heeft een speciaal plan opgesteld om de wereldwijde CO₂-uitstoot te reduceren. Het begint met het aanspreken van de bedrijven waarin het belegt op hun klimaatambities. Wanneer de bedrijven geen geloofwaardige doelstellingen presenteren om de CO₂-uitstoot in 2050 terug te dringen tot nul, gaan de aandelen in de verkoop. In een Noorse zakenkrant schrijven topman Nicolai Tangen en directielid Ihenacho van het fonds dat ze ‘overwegen om bedrijven met grote klimaatrisico’s, maar zonder klimaatplannen, in de uitverkoop te doen’.

Daarnaast zal er niet geïnvesteerd worden in bedrijven die zich bezighouden met de productie van nucleaire wapens, in de tabaksindustrie of in kolencentrales. Ook bedrijven die verregaande milieuschade veroorzaken of mensenrechten schenden worden linea recta gepasseerd.

Een bijkomend voordeel van het Noorse fonds is dat er naar ze wordt geluisterd. Dankzij hun grote belang in vele bedrijven heeft een eventuele verkoop van de aandelen een negatief effect op de beurskoers, en dat kan aanleiding zijn voor een verdere daling.

Daarom gebruiken ze hun stem om actief invloed uit te oefenen op het beleid van de bedrijven waarin belegd wordt. Dat gebeurt via voting & engagement. Dit zijn manieren waarop je als (duurzame) belegger actief invloed kan uitoefenen op het beleid van bedrijven.

Je kunt invloed uitoefenen op het beleid door te stemmen op aandeelhoudersvergaderingen, dat heet voting. Of je kunt in gesprek gaan met het bedrijf om een koerswijziging te bewerkstelligen, dat noemen we engagement.

Dat de Noren trouwens niet schromen om hun stem te laten horen hebben de Amerikaanse techgiganten Apple en Amazon al ervaren: topman Tangen van het staatsfonds hekelde publiekelijk de ‘hebberigheid’ van multinationals die strooiden met bonussen voor hun topmannen ‘op een niveau dat niet eerder is gezien’. Activistisch aandeelhouderschap is de Noren dus niet vreemd.

Groene paradox

Het is een paradoxaal gegeven: rijk worden met het exporteren van olie en gas, en dan zelf duurzaamheid aanjagen. Maar die twee gaan bij de Noren prima samen. Allereerst omdat duurzaamheid meer is dan alleen het milieu, er wordt ook gekeken naar ontwikkelingen op het gebied van mens en maatschappij en goed bestuur. Die drie factoren samen zijn de ESG-factoren en bepalen hoe duurzaam een bedrijf is. En voor al die drie factoren maken de Noren zich hard.

Daarnaast kijken de Noren vooruit. De energietransitie speelt al een belangrijke rol, maar gaat in de toekomst nog belangrijker worden. Door zo vroeg mogelijk in te spelen op de veranderingen en waar mogelijk aan te jagen, probeert het fonds een vloeiende transitie naar een duurzame maatschappij te ondersteunen. En daar profiteert naast de Noren zelf, de hele wereld van.