Fraude en oplichting komen overal voor dus zeker ook in de beleggingswereld. Alleen is er bij fraude in de beleggingswereld geen sprake van WhatsApp-berichtjes van een niet-bestaande zoon of dochter, die een nieuw nummer blijkt te hebben en geld nodig heeft. Of wat dacht je van een sms’je van de Belastingdienst over een zogenaamde openstaande schuld? Fraude in de beleggingswereld is vaak grondiger en het kost de slachtoffers enorm veel geld.
Bij veel mensen bekruipt de gedachte als ze lezen over oplichting met beleggingen: dat overkomt mij niet. Maar helaas, ook verstandige, slimme mensen trappen erin. Vorig jaar raakten Nederlanders miljoenen euro’s kwijt door oplichting met beleggingen. Laten we daarom dieper op deze vorm van fraude ingaan zodat jij weet hoe je kan voorkomen dat je in de vaak heel geraffineerde trucjes trapt.
Ponzi fraude
Een van de meest bekende vormen van fraude in de beleggingswereld is een Ponzi fraude. Bij een Ponzi fraude belooft de organisatie achter de fraude vaak hoge rendementen, maar wel een veilige investering: er is weinig risico. De naam Ponzi komt trouwens van de meesteroplichter Charles Ponzi. Ponzi, geboren in 1909, was een Italiaans immigrant die in de Verenigde Staten bekendheid kreeg als oplichter. Hij beloofde, zo’n 100 jaar geleden, geïnteresseerden gouden bergen: enorme rendementen zonder dat er sprake was van veel risico. Maar in werkelijkheid betaalde hij het ‘rendement’ uit de inleg van de investeerders zelf of uit inleg van nieuwe investeerders. Voor zichzelf hield hij natuurlijk een mooi deel van de inleg.
Een van de meest beroemde, en beruchte, fraudeurs van onze tijd was Bernard ‘Bernie’ Madoff die het trucje van Ponzi herhaalde. Madoff werd in 2008 betrapt waarmee zijn kaartenhuis omviel. De schade voor beleggers kwam uit op zo’n $17 miljard: de grootst ontdekte beleggingsfraude uit de geschiedenis. Madoff overleed trouwens eerder deze maand in de gevangenis.
Een grote fraude als wat Madoff organiseerde is vaak bekend bij het grote publiek, mede door de grote media-aandacht. Maar Ponzi fraudes komen veel vaker voor. Zo zijn er in 2019 in de Verenigde Staten zo’n 60 Ponzi fraudes opgerold waarbij in totaal zo’n 3,25 miljard dollar was geïnvesteerd door vaak onwetende investeerders. Dit was het hoogste aantal sinds 2010 en meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2018.
Ponzi fraude past tussen een breed scala aan verschillende vormen van beleggingsfraude. Zo heb je ook Boilerroom fraude, piramidefraude en nepadvertenties, waar beleggers vaak met gigantische bedragen het schip in gaan. In deze tijd, waarin het coronavirus nog altijd rondwaart, blijkt het virus zelf ook een drijvende kracht te zijn achter een wildgroei van (online) fraude. Zo komen Ponzi fraudes steeds vaker voor dan voorheen. In december 2020 stuurde de Amerikaanse beurswaakhond, de Securities and Exchange Comission (SEC), nog een waarschuwing vanwege een hoge toename van beleggingsfraude. Maar wie of wat zit er eigenlijk achter deze fraudepraktijken, en wie zijn de slachtoffers?
De slachtoffers van fraude in de beleggingswereld
De Financial Conduct Authority (FCA) is de Britse toezichthouder. Deze deed in 2014 onderzoek naar wie nu precies slachtoffers worden van dergelijke praktijken. Zij geven aan dat maar liefst 1 op de 10 mensen binnen het Verenigd Koninkrijk in de afgelopen 5 jaar slachtoffer is geweest van een vorm van beleggingsfraude. Destijds ging het om een bedrag van zo’n 6 miljard pond.
Wanneer men wat dieper inzoomt op de kenmerken, dan is te zien dat hoe ouder je bent, hoe meer kans je maakt om slachtoffer te worden (gemeten vanaf 18 jaar).
Daarnaast is bijna 70 procent van de slachtoffers man. Interessant is ook dat voornamelijk mensen met een hoger inkomen of die een hoger spaarsaldo hebben oververtegenwoordigd zijn. Het meest opmerkelijke is dat wanneer er gekeken wordt naar financiële geletterdheid de 5% meest geletterde personen 50 keer meer kans hebben om slachtoffer te worden dan de rest van het Verenigd Koninkrijk.
Dat de, in dit geval, bovenlaag van de bevolking vooral last heeft van frauduleuze praktijken is misschien niet helemaal wat je verwacht. Maar net als bij andere criminele activiteiten gaan oplichters gericht te werk. Wanneer iemand financieel geletterd is, luisteren ze mogelijk sneller naar een verhaal waarin complexe financiële producten voorkomen. Een eerder onderzoek uit 2006 vanuit de SEC kwam tot dezelfde conclusie. Daarnaast is er uiteraard relatief meer geld te verdienen aan deze doelgroep. Maar het belangrijkste wat terugkomt is dat iedereen risico loopt om slachtoffer te worden van beleggingsfraude.
Hoe gaan de oplichters te werk?
Een gewaarschuwd mens telt voor twee, vandaar dat het ook belangrijk is om te delen hoe oplichters te werk gaan. Ze gaan eigenlijk op verschillende manieren te werk. Via advertenties of persoonlijke gesprekken proberen ze je te overtuigen om investeringen te doen. Uit het onderzoek van de SEC blijkt dat frauduleuze investering pitches meer tactieken bevatten dan elk ander soort fraude.
De meest gebruikte tactieken zijn geloofwaardigheid (wij zijn een legitiem bedrijf), hoge resultaten (je kunt heel veel winst halen met weinig risico) en sociale voorbeelden (iemand is je voor geweest en heeft al enorm veel bereikt). Verder zijn autoriteit, vergelijkingen, afhankelijkheid, angst, vriendschap, voorspiegelen, profilering, wederkerigheid en schaarste voorkomende tactieken.
Beleggingsfraude in de praktijk
Dit is ook terug te zien in de voorbeelden. De grootste Ponzi fraude van Madoff gebruikte ook eerst het eigen netwerk om de praktijk op te zetten. Familie en vrienden, het waren allemaal klanten. Vervolgens ging het balletje rollen. Nieuwe klanten werden bekend met de praktijk en zorgden dat relaties in de omgeving ook gingen investeren (sociale aspect). Ook had Madoff een zogenaamde strategie waarbij hij elk jaar de markt kon verslaan (hoge resultaten). Tot slot was Madoff ook een market maker, een gevestigde naam op Wall Street die ook bij de Nasdaq actief was (legitimiteit).
Fraude kent alleen maar verliezers
En wanneer het kaartenhuis in elkaar stort zijn er vaak alleen maar verliezers. In het geval van een Ponzi fraude of piramidespel klapt letterlijk de hele constructie in elkaar en verliest bijna iedereen zijn of haar geld. Ook voor de oprichters is er vaak geen rooskleurige toekomst. In 2019 waren er in de Verenigde Staten 43 vervolgingen wat collectief leidde tot 500 jaar gevangenisstraf. De gemiddelde gevangenisstraf was 11 jaar.
Madoff zelf, de grootste Ponzi fraudeur ooit, spant de kroon wat betreft trieste afloop. Madoff werd aangegeven door zijn eigen twee zoons die beide in het bedrijf werkzaam waren. Madoff werd opgepakt en kreeg een gevangenisstraf van 150 jaar. Ook werden de bezittingen van hem en zijn vrouw grotendeels afgenomen. Zijn zoons stierven allebei in tijden van zijn gevangenschap. De een door zelfmoord en de ander aan kanker.
Nederlanders die slachtoffer zijn geworden van Madoffs frauduleuze praktijken waren er ook. Zo zou de Maag Lever Darm Stichting, het pensioenfonds van Shell, voetbaltrainer Louis van Gaal en ondernemer Paul Fentener van Vlissingen geld hebben verloren.
Waar moet je op letten om fraude voor te zijn?
Madoff beloofde zijn slachtoffers mooie rendementen door grafiekjes te laten zien met alleen maar stijgingen: dat is gewoon niet realistisch. In de beleggerswereld stijgen en dalen koersen nu eenmaal, en daardoor stijgt het rendement niet altijd, dalingen zitten er ook tussen.
Bij Semmie beloven we geen torenhoge rendementen, wel realistische rendementen gebaseerd op het verleden. Maar natuurlijk zijn in het verleden behaalde resultaten ook geen garantie voor de toekomst. Daarom is in de beleggingswereld geduld ook een schone zaak. Wil je snel rijk worden dan kan je beter naar het casino gaan… met alle gevolgen van dien.
Worden er dan ook ergens aan je torenhoge rendementen belooft, dan is het goed om te kijken wat de adder onder het gras is. Want als iets te mooi lijkt om waar te zijn is het waarschijnlijk ook te mooi om waar te zijn.
Je beschermt jezelf verder door de identiteit van de aanbieder te controleren. Vertrouw je het niet? Google dan even de naam van de persoon of het bedrijf. Dan weet je meteen meer over de aanbieder en of die in verband wordt gebracht met oplichting.
Vragen ze daarnaast naar een kopie van je identiteitskaart, paspoort of rijbewijs? Ga er dan niet op in. Die gegevens zijn voor jezelf en hoef je niet zomaar te delen. Als laatste is het belangrijk om zelf goed onderzoek te doen naar het aanbod. Informeer dan ook grondig. Snap je niet wat het aanbod is, laat het dan links liggen en laat je onder geen enkele omstandigheid onder druk zetten.
