‘Bevrijding’ zet Trump klem

Hij presenteerde deze stap als een bevrijding, maar de financiële markten zetten hem snel klem: aandelenkoersen daalden fors, de Amerikaanse rente op staatsobligaties steeg snel en de dollar verloor aan waarde. Onder deze druk besloot Trump een week na de aankondiging het overgrote deel van de tarieven met 90 dagen uit te stellen. Maar blijft het bij uitstel, of volgt alsnog afstel?

Aankondiging ‘Liberation Day’ tarieven zorgt voor onrust op de financiële markten

Afgelopen maand werd het sentiment op de financiële markten opnieuw gedomineerd door één persoon: Donald Trump. Begin april kondigde hij vol trots zijn ‘Liberation Day’ tarieven aan: een minimumtarief van 10% op alle in de VS geïmporteerde goederen, met daarbovenop aanzienlijk hogere tarieven voor specifieke landen en sectoren.

Trump presenteerde deze stap als een historische correctie op decennia van, naar eigen zeggen, oneerlijke handelspraktijken, en noemde het zelfs “een van de belangrijkste dagen in de Amerikaanse geschiedenis”. De aankondiging leidde direct tot wereldwijde onrust op de financiële markten en vormde het startsein voor een nieuwe, ongekend brede handelsoorlog.

Hoewel landen als China vrijwel direct reageerden met eigen tariefverhogingen, was het vooral het Amerikaanse beleid zelf dat de markten in beroering bracht. Trumps strategie was niet alleen gericht op het weren van buitenlandse concurrentie; hij presenteerde de tarieven ook als alternatief voor de traditionele belastingheffing. Volgens hem zouden de opbrengsten de inkomstenbelasting volledig kunnen vervangen.

Analisten en economen waarschuwden echter meteen dat deze aanpak onhoudbaar is. De tarieven functioneren als een extra taks voor Amerikaanse bedrijven en consumenten, wat leidt tot hogere prijzen, een daling van consumptie en investeringen, en uiteindelijk tot een rem op de economische groei – of zelfs tot een recessie.

De financiële markten reageerden dan ook heftig. Niet alleen kelderden wereldwijd de aandelenkoersen, ook op de Amerikaanse obligatiemarkt was de reactie opvallend. Waar staatsobligaties in onzekere tijden doorgaans als veilige haven gelden (al is dat steeds minder vaak het geval), gebeurde nu het tegenovergestelde: beleggers verloren het vertrouwen in het Amerikaanse beleid en verkochten massaal staatsobligaties. Dit leidde tot een scherpe stijging van de rente op de 10- en 30-jaars obligaties, de grootste weekstijging sinds 1987.

De rente op 10-jaars staatsobligaties steeg in enkele dagen van 4,29% naar 4,46%, terwijl de 30-jaarsrente opliep tot bijna 4,90%. Daardoor liepen de financieringskosten voor de Amerikaanse overheid en bedrijven fors op. Voor de overheid betekent een rentestijging van 0,5 procentpunt op de staatsschuld een extra last van 150 tot 170 miljard dollar per jaar – boven op het al gigantisch hoge rentebudget van bijna 1 biljoen dollar.

De stijgende kapitaalmarktrente werd door velen gezien als een alarmsignaal voor grotere economische problemen. Beleggers trokken parallellen met het ‘Liz Truss’-fiasco in het Verenigd Koninkrijk: in 2022 veroorzaakte een plotseling, ongedekt belastingplan van de toenmalige premier paniek op de obligatiemarkten. Toen moest de centrale bank snel ingrijpen.

De situatie in de VS vertoonde zorgwekkende overeenkomsten. Financiële markten straften Trumps beleid af: aandelen en obligaties stonden onder druk, en ook de dollar verloor terrein. De oplopende rente maakte lenen duurder voor bedrijven en consumenten, terwijl de economie al verzwakt wordt door de handelsoorlog met China.

De combinatie van kelderende koersen, stijgende rentes en verslechterend sentiment zette Trump onder druk. Het Amerikaanse bedrijfsleven uitte felle kritiek, en zelfs binnen zijn eigen partij groeide de onrust. Uiteindelijk zag Trump zich op 9 april gedwongen de meeste tarieven met 90 dagen uit te stellen. Alleen die op China gingen wel direct in en werden zelfs verhoogd. Na zijn algemene uitstel keerde de rust op de financiële markten enigszins terug, maar de onzekerheid blijft overheersen.

Eerste gevolgen nieuwe handelsoorlog VS en China al zichtbaar

Vijf jaar na de eerste coronabesmettingen in Nederland is er opnieuw sprake van mondiale economische ontwrichting – dit keer veroorzaakt door menselijk ingrijpen. Trumps handelsbeleid zet het mondiale handelslandschap opnieuw op zijn kop, en de eerste tekenen van verstoring zijn al duidelijk zichtbaar.

De handelsoorlog tussen de VS en China is namelijk geëscaleerd. Nieuwe invoerheffingen tot wel 145% maken handel tussen de twee grootmachten vrijwel onmogelijk. China reageerde met tegenmaatregelen, maar vooral de Amerikaanse tarieven zetten wereldwijd de toon.

De directe impact is zichtbaar in toeleveringsketens. Bedrijven bij containerhavens melden een forse daling van de goederenstroom, met name uit China. Veel handelspartijen hebben bestellingen gepauzeerd in afwachting van verdere ontwikkelingen. Op belangrijke vaarroutes is inmiddels 12% van de wereldwijde capaciteit geschrapt; op de trans-Pacifische route ligt circa 40% van het volume stil. Grote e-commercebedrijven proberen hun zendingen nog snel vóór de nieuwe tarieven de VS binnen te krijgen – zelfs pakketjes onder de $800 zijn niet langer vrijgesteld van invoerheffingen.

De onzekerheid over het handelsbeleid zorgt logischerwijs voor een afwachtende houding in de markt. Containerreserveringen naar de VS zijn drastisch gedaald: waar er voor de aankondiging van Trump nog ruim 500.000 boekingen waren, zijn dat er nu minder dan 170.000. Ook de export vanuit de VS is fors teruggelopen.

Dit alles leidt tot stilvallende havens, dalende productie en een dreigend overschot aan transportcapaciteit, met dalende containertarieven als gevolg. De auto-industrie fungeert als vroegtijdige waarschuwing: fabrieken sluiten tijdelijk en duizenden banen bij toeleveranciers staan op de tocht. Zelfs bedrijven met lokale productie kunnen de kostenstijging van geïmporteerde onderdelen niet vermijden.

De impact beperkt zich niet tot de fysieke handel. De dollar heeft dit jaar ruim 10% aan waarde verloren ten opzichte van de euro, mede doordat buitenlandse investeerders het vertrouwen in het Amerikaanse beleid verliezen en hun aandelen, obligaties en andere investeringen verkopen. De vraag naar dollars neemt af, terwijl landen wereldwijd versneld proberen minder afhankelijk te worden van de Amerikaanse munt. Dit deels als reactie op het herhaaldelijk inzetten van de dollar als geopolitiek wapen.

De economische vooruitzichten voor de VS zijn dan ook somber. Economen waarschuwen dat de kans op een recessie in de VS en wereldwijd aanzienlijk is toegenomen, met een verwachte daling van de economische groei en een stijgende inflatie als gevolg van de hogere importkosten.

De onzekerheid over de duur en reikwijdte van de tarieven zorgt voor verlamming. Hoewel sectoren als elektronica (voorlopig) zijn uitgezonderd, is onduidelijk of dat zo blijft.

Europa is een bondgenoot kwijt

De trans-Atlantische relaties bereikten in april een dieptepunt. Trumps invoering van nieuwe importheffingen op Europese producten zorgt voor spanningen tussen beide grootmachten. Waar de VS ooit als vanzelfsprekende bondgenoot gold, overheerst nu in Europa het gevoel van verlies.

Recent onderzoek laat zien dat het vertrouwen in een positieve rol van de VS in de wereldhandel fors is gedaald: slechts 30% van de Duitsers en Fransen en 20% van de Nederlanders en Zweden deelt dat vertrouwen nog. Wereldwijd daalde dit percentage van 60% naar 46%.

De invoering van een universeel minimumtarief van 10% op alle importen in de VS, en een specifiek tarief van 20% op Europese producten zet de economische banden verder onder druk.

Europese exporteurs worden geconfronteerd met hogere tarieven, een zwakkere dollar en een afkoelende Amerikaanse economie, waardoor hun producten duurder en minder aantrekkelijk worden voor Amerikanen. De export van Europese goederen naar de VS kan volgens schattingen met 7,5 tot 21 procent dalen. Tegelijkertijd stromen er meer Amerikaanse landbouwproducten en goedkope Chinese goederen naar Europa, wat de concurrentiepositie van Europese producenten verder onder druk zet.

Politiek gezien kiest de Europese Unie (EU) voor de-escalatie en dialoog. In plaats van direct te reageren met eigen importheffingen, heeft Brussel de invoering van vergeldingsmaatregelen uitgesteld en de voorkeur uitgesproken voor onderhandelingen met de VS.

Dit uitstel biedt ruimte om de gevolgen van de Amerikaanse maatregelen te analyseren en om te proberen verdere escalatie te voorkomen. Tegelijkertijd houdt de EU een pakket met tegenmaatregelen achter de hand, mocht men er diplomatiek niet uitkomen.

De economische schokgolf heeft ook gevolgen voor het Europese monetaire beleid. In tegenstelling tot de Amerikaanse centrale bank, die de rente hoog houdt, heeft de Europese Centrale Bank de rente afgelopen maand verder verlaagd naar 2,25%. Dit om de verwachte negatieve impact van de Amerikaanse tarieven op de Europese economie te verzachten. Analisten rekenen zelfs op nog meer renteverlagingen dit jaar. De inflatie in Europa is inmiddels gedaald naar 2,2%, mede dankzij lagere olieprijzen en een toestroom van goedkope Chinese producten, maar het risico bestaat dat hogere overheidsinvesteringen – zoals het Duitse defensieprogramma – op termijn weer tot prijsdruk leiden.

Europa voelt zich gedwongen om nieuwe partnerschappen te zoeken en haar eigen positie op het wereldtoneel te herijken, nu het vertrouwen in de VS als betrouwbare bondgenoot en economische motor sterk is afgenomen. Een extra uitdaging voor Europa is om alle landen op één lijn te krijgen qua beleid. Zo zijn er binnen Europa nog altijd genoeg verschillen van inzicht, bijvoorbeeld over de inzet van Eurobonds, waarbij landen als Nederland terughoudend blijven.

‘Bevrijding’ zet Trump klem

Ondanks de onrust op de financiële markten valt de schade op de aandelenbeurzen vooralsnog relatief mee. De S&P 500 noteerde in april een verlies van ongeveer 1,5%, waarmee het totale verlies sinds het begin van het jaar uitkomt op circa 6%.

Voor Amerikaanse beleggers is dat een stevige correctie, maar het zijn vooral buitenlandse beleggers die hard worden getroffen door de forse waardedaling van de dollar ten opzichte van de euro. Hierdoor vallen de rendementen op Amerikaanse beleggingen voor Europese en andere internationale investeerders aanzienlijk negatiever uit. Europese beleggers in de S&P 500 kijken namelijk aan tegen een jaarrendement van ruim -14%.

Op de korte termijn worden de markten gekenmerkt door grote volatiliteit en onzekerheid. De aankondiging van nieuwe importtarieven door de Amerikaanse regering heeft direct invloed gehad op zowel het marktsentiment als op de internationale handelsstromen. Toch is het belangrijk te beseffen dat de structurele impact op de Amerikaanse economie voorlopig beperkt blijft: goederen maken slechts zo’n 20% uit van het Amerikaanse bbp, terwijl diensten het overgrote deel vertegenwoordigen. In landen als China, waar goederen meer dan 40% van het bbp beslaan, zijn de gevolgen van handelsbelemmeringen veel ingrijpender.

De echte schade lijkt zich vooral af te tekenen in de langetermijn verschuivingen in vertrouwen. De geloofwaardigheid van het Amerikaanse systeem, jarenlang de basis van de wereldwijde economische en financiële dominantie, staat onder druk.

Politieke incidenten en diplomatieke blunders – van de behandeling van Zelensky in het Witte Huis tot openlijke kritiek van Trump op Fed-voorzitter Powell – hebben het vertrouwen in de stabiliteit en voorspelbaarheid van het Amerikaanse beleid verder aangetast. Dit draagt bij aan een afnemend vertrouwen onder internationale investeerders, wat zich uit in kapitaaluitstroom en een zwakkere dollar.

Toch is het een illusie om te denken dat de wereldorde op korte termijn fundamenteel zal veranderen. Grote Amerikaanse technologiebedrijven blijven wereldwijd toonaangevend en presteren ondanks de geopolitieke spanningen nog altijd sterk. In het eerste kwartaal wist 73% van de bedrijven in de S&P 500 de winstverwachtingen te overtreffen. De vooruitzichten voor de rest van het jaar zijn wel voorzichtiger geworden, mede door de toenemende onzekerheid rond het handelsbeleid. Omdat deze bedrijven vooral actief zijn in de dienstensector, zijn ze bovendien minder gevoelig voor directe schade door importheffingen.

Voorlopig blijft de markt in de ban van geopolitieke onzekerheid en economische uitdagingen. De volatiliteit zal naar verwachting aanhouden zolang er geen duidelijkheid is over het verdere verloop van de handelsoorlog en er geen zicht is op de richting van het Amerikaanse beleid voor de lange termijn.

Voor beleggers is het daarom belangrijk om vast te houden aan hun beleggingsplan en langetermijndoelen. Juist in onrustige tijden kan het – hoe tegennatuurlijk het ook voelt – verstandig zijn om kalm te blijven en niet in te grijpen. Dat blijkt op de lange termijn vaak ook het beste te zijn voor het rendement.