Beurzen bevinden zich op een kruispunt

Amerikaanse economie beleeft wederom sterke maand

De Amerikaanse economie blijft nog steeds goed presteren. Het bruto binnenlands product (bbp), dat wordt gebruikt om de economische activiteit aan te duiden, steeg met 2,4% in het derde kwartaal van dit jaar. Hoewel dit percentage gebaseerd is op de ontwikkeling in het vorige kwartaal, toont het aan dat de economie nog steeds zeer robuust is.

Ontwikkeling bbp Verenigde Staten (verandering t.o.v. vorig kwartaal)

De voornaamste drijvende kracht achter deze ontwikkeling is de consument. Deze blijft namelijk geld uitgeven, omdat er nog steeds genoeg geld binnenkomt. De Amerikaanse arbeidsmarkt blijft krap, waardoor de economie op volle toeren blijft draaien.

Hoewel dit doorgaans als positief wordt beschouwd, brengt de krappe arbeidsmarkt momenteel juist een zeker gevaar met zich mee. Zolang de economie zich op deze wijze blijft ontwikkelen, blijft er een aanhoudend risico bestaan op oververhitting. Dit betekent dat er sprake is van sterke economische groei en hogere inflatie als gevolg van groeiende welvaart onder consumenten.

Dit kan resulteren in een situatie waarin zowel consumenten als bedrijven te optimistisch worden. Het kan er bijvoorbeeld toe leiden dat consumenten te dure auto’s en hypotheken aanschaffen, wat een extra uitdaging kan vormen in economisch minder gunstige tijden.

Beter huren dan kopen

Ook op de Amerikaanse huizenmarkt doet zich een opvallende situatie voor. Het aantal verkochte huizen bevindt zich op het laagste niveau in 13 jaar, terwijl de prijzen nog steeds aanzienlijk hoog zijn. Sterker nog, het is momenteel maar liefst 52% voordeliger om een huis te huren dan om er een te kopen. Dit verschil wordt berekend op basis van de gemiddelde huurkosten vergeleken met de gemiddelde hypotheeklasten. Tijdens de financiële crisis van 2008 was dit verschil slechts 33%. Deze ontwikkeling is uiteraard nauw verbonden met de stijgende kosten die gepaard gaan met het aangaan van schulden, en dan met name de stijgende hypotheekrentes.

Historisch gezien zijn de gemiddelde hypotheken en huurprijzen ongeveer gelijk. Maar dat is nu dus niet meer het geval. Omdat veel huishoudens de hypotheek opnieuw hebben afgesloten toen de rentes laag waren, zijn de consequenties voor huizenbezitters nog niet groot.

Maar voor starters op de woningmarkt is het enorm lastig geworden om een huis te kopen: huidige huizenbezitters zijn namelijk niet geneigd om te verhuizen en wanneer nu een hypotheek afgesloten moet worden betaalt men de hoofdprijs qua hypotheek.

Amerikaanse beurzen doen een stapje terug

Amerikaanse beurzen maken momenteel een pas op de plaats. Beleggers waren geruime tijd optimistisch over de gang van zaken in de Verenigde Staten. De beurzen presteerden goed, maar met de komst van de herfst is het beursklimaat ook wat afgekoeld. Zo staat de S&P 500-index inmiddels 10% onder het hoogtepunt van afgelopen zomer. De voornaamste oorzaken hiervoor zijn de aanhoudend hoge rentetarieven en schommelingen in de bedrijfsresultaten.

Wat deze correctie bijzonder maakt, is dat de daling geleidelijk verloopt. De S&P 500-index daalde bijvoorbeeld in 2022 meer dan 20 keer met meer dan 2%. In 2023 is dit slechts 1 keer gebeurd.

Het beleid van de Federal Reserve (Fed) is van groot belang voor de ontwikkeling van de Amerikaanse beurs. Vandaag, op 1 november, zal de Fed beslissen of ze de rentetarieven verder zullen verhogen. Beleggers verwachten in ieder geval dat de rente niet verder zal stijgen.

De Fed heeft nog steeds als doel om de economie af te koelen en de inflatie te temperen. Het doel is om de economie zachtjes te laten landen, zodat er geen sneeuwbaleffect ontstaat dat leidt tot een diepe recessie wanneer de economie afkoelt. Optimisten zullen de sterke economische cijfers dan ook positief verwelkomen. Het belangrijkste doel is het verlagen van de inflatie. Als dit lukt in combinatie met een groeiende economie, bevindt men zich in een ideaal scenario.

Europese kapitaalmarktrentes blijven maar stijgen

De tijd dat er geleend kon worden tegen rentes van rond de 0% lijkt inmiddels ver achter ons te liggen, voor consumenten maar ook voor overheden. Zo kon de Nederlandse staat tot voor kort zeer goedkoop lenen, maar daar is vandaag de dag weinig van over. De hoge inflatie heeft ertoe geleid dat de rentestanden aanzienlijk zijn gestegen. Een van de belangrijkste onderwerpen in de vooruitzichten voor 2023 was dan ook de toegenomen aantrekkelijkheid van obligaties in een beleggingsportefeuille.

Toch is er in het huidige beleggingsjaar weinig reden tot optimisme voor obligatiebeleggers. We hebben aanzienlijke dalingen gezien in de obligatiekoersen, waarbij het verlies groter is naarmate de looptijd van de obligaties langer is. Een specifiek voorbeeld zien we in onderstaande grafiek. Deze grafiek toont de koersontwikkeling van een ETF die staatsobligaties koopt in euro’s die een looptijd hebben van ongeveer 20 jaar. Een behoorlijk lange looptijd.

Koers iShares € Govt Bond 20yr Target Duration UCITS ETF

De koers van deze ETF is sinds het hoogtepunt in 2021 met maar liefst 50% gedaald. Een dergelijke daling op de aandelenmarkt zou als ramp worden ervaren. Het is wel relevant om op te merken dat de meeste beleggingsportefeuilles niet zo’n lange looptijd hanteren, maar zelfs bij staatsobligaties met looptijden tussen de 7 en 10 jaar zien we dalingen van ongeveer 25% in de koersen van ETF’s.

De Europese aandelenmarkt maakt in 2023 eveneens een volatiele periode door. Wanneer we kijken naar de belangrijkste Europese bedrijven, zoals geïllustreerd door de STOXX Europe 600 index, zien we dat deze in de eerste maanden aanzienlijk in waarde zijn gestegen. Na de dip in maart klommen de koersen naar een jaartop in augustus. Sindsdien zijn de koersen echter weer gedaald, waardoor de index momenteel ongeveer 10% lager staat dan de jaartop.

STOXX Europe 600 index in 2023

De stijging van de kapitaalmarktrentes in de afgelopen maanden is enigszins opmerkelijk, gezien de uitspraken van centrale bankiers over hun intentie om hun rentetarieven onveranderd te laten, tenzij er dringende redenen zijn voor aanpassingen. Een deel van de verklaring ligt dan ook in het beleid van centrale banken om hun aankoopprogramma’s voor financiële instrumenten af te bouwen. Tijdens de pandemie lanceerde de Europese Centrale Bank (ECB) bijvoorbeeld het Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP), waarbij de centrale bank de mogelijkheid kreeg om voor 750 miljard euro aan particuliere en publieke financiële instrumenten aan te schaffen ter ondersteuning van de economie.

Sinds vorig jaar zijn centrale banken echter begonnen met het afbouwen van hun obligatieportefeuilles, waardoor een belangrijke bron van vraag naar obligaties uit de markt verdwijnt. Dit moet nu worden opgevangen door andere partijen. Tegelijkertijd blijven overheden grote financieringsbehoeften hebben. Stimuleringsprogramma’s blijven actief, zoals die ter ondersteuning van hogere energiekosten en defensiebudgetten. Dit betekent dat, terwijl de vraag naar obligaties afneemt, het aanbod grotendeels gelijk blijft. Met dalende koersen tot gevolg.

De gevolgen van de stijgende rentes

Tot nu toe lijken de gevolgen van de stijgende kapitaalmarktrentes wel beheersbaar. Er zijn achter de schermen echter wel aanzienlijke ontwikkelingen gaande. Pensioenfondsen en de Nederlandsche Bank hebben bijvoorbeeld te maken met substantiële waardedalingen van hun obligatieportefeuilles. Ook commerciële banken hebben te maken met aanzienlijke papieren verliezen. Aan het begin van dit jaar schatte de ECB deze verliezen op ongeveer 73 miljard euro.

Het is wel belangrijk om te realiseren dat deze verliezen momenteel nog op papier staan. De uiteindelijke waarde van de obligaties blijft hetzelfde, inclusief de bijbehorende couponrente (op voorwaarde dat er geen sprake is van wanbetaling). Echter, als banken gedwongen worden om te verkopen, zou dit plaatsvinden tegen aanzienlijk lagere prijzen.

Bovendien zijn er duidelijke risico’s voor Europese overheden en de Europese Unie als geheel. De rentetarieven in verschillende landen stijgen, en hoewel landen als Nederland en Duitsland deze stijging aankunnen, lijkt met name Italië een zorgpunt te zijn. De Italiaanse premier, Meloni, streeft naar stimuleringsmaatregelen ter waarde van 24 miljard euro om de economie te ondersteunen. Dit is bovenop de al bestaande 13 miljard euro aan hogere rentebetalingen die het land moet voldoen.

Hoewel dergelijke plannen positieve effecten kunnen hebben, bestaat het risico dat marktpartijen het vertrouwen verliezen. Een vergelijkbare situatie deed zich niet zo lang geleden voor in het Verenigd Koninkrijk, toen premier Theresa May belastingverlagingen aankondigde (voornamelijk voor de rijken), wat leidde tot een stijging van de rentetarieven op staatsobligaties. Dit resulteerde in een kettingreactie waarbij pensioenfondsen meer obligaties in de verkoop deden. Als gevolg hiervan greep de centrale bank in om de markt in evenwicht te brengen en het financiële systeem te stabiliseren.

Op dit moment biedt de situatie beleggers bepaalde voordelen, omdat de rentetarieven op staatsobligaties aanzienlijk zijn gestegen. Relatief gezien lijkt het dus aantrekkelijker om een positie in obligaties te behouden in vergelijking met enkele jaren geleden. Zoals beleggers vaak benadrukken, gaat een hoger rendement echter gepaard met grotere risico’s, en dit geldt ook in dit geval.

Situatie in het Midden-Oosten beweegt financiële markten nauwelijks

Op zaterdag 7 oktober viel Hamas geheel onverwacht Israël aan vanuit Gaza. Israël reageerde vervolgens (en nog steeds) op de bloedige aanval met het uitschakelen van Hamas-strijders en met luchtaanvallen op Gaza.

Ondanks het enorme leed dat aan beide kanten plaatsvindt en de opgelopen geopolitieke spanningen zijn de gevolgen voor de financiële markten tot nu beperkt. De goudprijs, die gevoelig is voor geopolitieke spanningen, steeg eind oktober naar een recordhoogte van bijna 61.000 euro per kilo. De olieprijs steeg aanvankelijk ook, maar is inmiddels alweer bezig met een daling. Daarnaast reageerden ook de Amerikaanse en Europese beurzen vrij neutraal, in tegenstelling tot de lokale beurs van Israël. Zo verloor de belangrijkste Israëlische index, de TA-35, 8% op de dag na de aanval.

Israëlische TA-35 index duikelt na aanval Hamas:

Het conflict tussen Israël en Hamas kan uiteindelijk wel (grotere) gevolgen hebben voor de wereldeconomie. De oorlog zal in ieder geval leiden tot een afname van het aantal toeristen dat naar Israël en omliggende landen reist, en mogelijk ook tot hogere prijzen voor olie en gas.

Ook het aanbod van grondstoffen voor kunstmest zou kunnen dalen, aangezien de regio een fors aandeel heeft in de mondiale export van deze grondstoffen. In de regio liggen namelijk belangrijke vaarroutes, waarbij een kleine ontwrichting al grote gevolgen kan hebben.

Negatieve ontwikkelingen op de vlakken kunnen bijdragen aan toenemende (wereldwijde) inflatie en verminderde economische groei.

Hoewel de volledige impact op de wereldeconomie nog niet duidelijk is, voegt het conflict in het Midden-Oosten een nieuwe laag van complexiteit toe aan een al uitdagende economische omgeving, waarin factoren als sterk oplopende kapitaalmarktrentes, inflatie maar ook deflatie, wisselende bedrijfscijfers, robuuste economieën, geopolitieke spanningen en consumenten die geld uit blijven geven, de beurzen weinig richting geven.

Beurzen bevinden zich op een kruispunt

Het beleggingsjaar 2023 begon positief voor veel indexbeleggers, ondanks de voorzichtige prognoses van eind 2022. De goede resultaten in het eerste halfjaar hebben geen vervolg kunnen krijgen. De beurzen bewegen dan vooral in een zijwaarts kanaal, waarbij ze op zoek zijn naar richting.

De rentes van centrale banken en de kapitaalmarktrentes blijven nog wel even hoog. De verwachting is dat centrale banken halverwege volgend jaar beginnen met het doorvoeren van renteverlagingen. Hun beleid heeft nog steeds grote invloed op de beursontwikkelingen.

Positief nieuws over een dalende inflatie in de Eurozone (laagste niveau in twee jaar), en zelfs deflatie in Nederland, wordt daarbij positief ontvangen.

Maar als belegger is het cruciaal te beseffen dat het sentiment snel kan veranderen, en dat het slim is om daar niet actief op in te willen spelen. In tijden van neerwaartse marktbewegingen neigt men naar negatieve berichtgeving, wat een neerwaartse spiraal kan versterken. Omgekeerd kan het sentiment snel omslaan als inflatie verder daalt en rentetarieven dit voorbeeld volgen. Flexibiliteit in reactie op veranderende marktomstandigheden is van essentieel belang.

Beleggen doe je nu eenmaal voor de lange termijn en de mindere periode waarin de beurzen zich nu bevinden zal afgewisseld worden met periodes waarin het weer beter gaat. Slim hierbij is om te profiteren van de wat lagere koersen door extra (periodiek) in te leggen. Op deze manier profiteer je namelijk extra wanneer de beurzen het weer beter doen.

Onze portefeuilles deden uiteindelijk ook in oktober een stapje terug. Desondanks blijft 2023 nog een positief beleggingsjaar.