Wanneer het gaat over het maken van financiële beslissingen, geloven we vaak dat we in controle zijn en rationele keuzes maken. Maar de waarheid is dat ons onderbewustzijn een significante rol speelt bij het bepalen van ons (financiële) gedrag en de bijbehorende beslissingen die we maken. En er is een grote kans dat dit gedrag je behaalde rendement negatief beïnvloedt.
In het kort:
- Duizenden jaren van evolutie heeft ervoor gezorgd dat ons onderbewustzijn (reptielenbrein) een belangrijke rol speelt in ons dagelijks leven;
- Ook op het gebied van financiën en beleggen laten we ons onbewust leiden door irrationeel gedrag;
- Echter is het mogelijk om je te ‘wapenen’ tegen je reptielenbrein en er zo voor te zorgen dat je onbewuste gedrag je geen rendement gaat kosten.
In dit artikel gaan we in op de manieren waarop ons onderbewustzijn ons (financieel) gedrag vormgeeft en de stappen die je kan nemen om dit tegen te gaan. Als je namelijk begrijpt hoe je onbewust (financiële) beslissingen neemt, dan helpt dat om een betere controle te krijgen over je financiën en om betere keuzes te maken.
Handelen op basis van je reptielenbrein
Ons 'lizard brain', ook wel bekend als ons reptielenbrein, is het oudste en meest primitieve deel van ons brein. Het bepaalt ons onderbewustzijn en is daarbij verantwoordelijk voor het controleren van onze overlevingsinstincten zoals honger, dorst en angst.
Na jaren van evolutie hoeven we niet meer op jacht naar eten en hoeven we ook niet meer bang te zijn om aangevallen te worden door roofdieren, maar dat betekent niet dat we van ons reptielenbrein af zijn. Dat zit nu eenmaal in ons. Het reguleert namelijk ook onze primaire instincten zoals voortplanting, overleving en stress. En helaas kan dit gedeelte van ons brein ook onze financiële beslissingen beïnvloeden, waardoor we keuzes maken die niet in ons beste belang zijn.
Afkeer tegen verlies
Een manier waarop ons reptielenbrein onze financiële beslissingen kan beïnvloeden, is door middel van het fenomeen van verliesaversie. Bij verliesaversie is de angst om iets te verliezen groter dan het genot van winnen. Mogelijk verlies weegt zwaarder dan mogelijke winst. Dit zorgt ervoor dat mensen bereid zijn om grotere risico's te nemen om verlies te voorkomen dan om te winnen. Bij verliesaversie wordt verlies vaak zelfs als zo vervelend ervaren, dat het ongeveer twee keer meer pijn doet dan dat winst genot oplevert.
Als we worden geconfronteerd met een mogelijk verlies is de kans groot dat we onbewust onredelijke beslissingen nemen in een poging om geen geld te verliezen: de angst neemt de regie. Ook als het gaat om je beleggingen is dit het geval.
Het zou er namelijk voor kunnen zorgen dat een belegger zich aan een verliesgevende belegging blijft vasthouden, omdat de gedachte aan het verkopen en een verlies realiseren te pijnlijk is. Zelfs als je weet dat je actie moet ondernemen.
Angst en hebzucht
Een andere manier waarop onze financiële beslissingen namelijk onbewust worden beïnvloedt, is door de invloed van emoties zoals angst en hebzucht. Als de koersen stijgen, kan hebzucht ons ertoe aanzetten om impulsieve beslissingen te nemen om beleggingen aan te kopen zonder goed onderzoek te doen, of om te veel risico te nemen in de hoop op een mooi rendement. Op dezelfde manier kan angst ons ertoe aanzetten om haastige beslissingen te nemen en beleggingen te verkopen, zelfs als dat betekent dat we een verlies realiseren. Dit gedrag staat dan weer haaks op verliesaversie, waar je je beleggingen dan weer niet wilt verkopen.
Hebberig
Ons reptielenbrein heeft ook een manier om onze besluitvorming te manipuleren op manieren die niet meteen duidelijk zijn, zoals bijvoorbeeld bij het endowment effect het geval is. Uit onderzoek blijkt dat we de waarde overschatten van de dingen die we bezitten, ongeacht de objectieve waarde ervan. Als je iets bezit, of je hebt een gevoel van eigendom, dan ga je het product onbewust meer waarde geven dan dat het daadwerkelijk waard is. Daarom geven marketeers ook graag gratis proefabonnementen, laten autodealers je zonder problemen een proefrit maken en geven uitgevers zonder problemen een krant weg in de winkelstraat. Doordat je het product (tijdelijk) bezit, geef je het waarde. En vaak is jouw waardering hoger dan dat het daadwerkelijk waard is.
"Als je iets bezit, of je hebt een gevoel van eigendom, dan ga je het product onbewust meer waarde geven dan dat het daadwerkelijk waard is."
Ook op de beurs zien we dit effect terug, al is het dan vooral bij het in bezit hebben van beleggingen. Het endowment effect kan ervoor zorgen dat beleggers geen afscheid willen nemen van een belegging. Ook als die in waarde is gedaald of als de toekomst er niet goed uitziet. Ze hechten (te) veel waarde aan het bezit van de belegging en zien de verkoop daarbij als een persoonlijk verlies.
Daarnaast speelt bij veel zelf beleggers de ‘sunk cost fallacy’ (verzonken kosten) als ze op de beurs bezig zijn. Omdat ergens al veel tijd en geld in is geïnvesteerd, blijven we dat doen, tegen beter weten in. Beleggers blijven dan vaak een aandeel kopen, zeker als de koers blijft dalen, ondanks dat er geen verbetering zichtbaar is.
Maar niet alleen op de beurs speelt dit effect, ook in het dagelijks leven. Denk aan het zelf verbouwen van je huis (‘help mijn man is klusser’): er is al zoveel tijd en geld in geïnvesteerd dat het zonde zou zijn om iemand in te huren om het af te maken. Een ander voorbeeld is het afkijken van een film die maar niet beter wordt. Stel je bent 25 minuten aan het kijken, maar je bent niet tevreden, dan kijk je toch vaker liever de film af dan dat je een andere opzet: je hebt er namelijk al tijd in geïnvesteerd.
Je wapenen tegen je onderbewustzijn: doe wat het beste is voor je rendement
Gelukkig is het goede nieuws, dat wanneer we ons bewust worden van deze neigingen, we maatregelen kunnen nemen om ons ertegen te wapenen. Eén benadering is dat je actief de rationaliteit boven de emotie plaatst. Dat klinkt moeilijker dan dat het is.
Je stelt als belegger namelijk (in samenspraak met Semmie) een beleggingsplan op. Waarom zou je je daar dan niet aan houden? Eens per jaar evalueer je dat plan, en als er wijzigingen in je beleggingsaanpak moeten komen, dan is dat het moment. Je laat je dan niet leiden door je emoties en korte termijn beursontwikkelingen. We hebben namelijk net geleerd dat dat gedrag vaak je rendement schaadt.
Een andere benadering is dat je bewust wordt van je emoties en deze probeert te scheiden van je financiële beslissingen. Dit kan betekenen dat je een stap terug doet en kritisch nadenkt over een beslissing voordat je die neemt, of dat je advies inwint bij een financiële professional die je kan helpen de zaken vanuit een objectiever perspectief te bekijken.
Uiteindelijk is het reptielenbrein een krachtig instrument die de mensheid duizenden jaren heeft geholpen. Maar laat het niet je visie vertroebelen als je aan het beleggen bent. Handelen vanuit de emotie helpt je rendement niet. Het volgen van je beleggingsplan en een focus op de lange termijn juist wel.
Thomas verdiept zich graag in ingewikkelde beleggingsmaterie. Door zijn creativiteit kan hij een verhaal altijd op de Semmie-manier overbrengen op de lezer: helder, toegankelijk en to-the-point.
