Insights

Pakt overheidsbemoeienis goed uit voor beleggers?

Door Koen Kersten op 12 maart 2021 - leestijd: 7 min
Pakt overheidsbemoeienis goed uit voor beleggers?
Insights

De iets oudere belegger onder ons kent de term ‘Vadertje Staat’ vast wel. Het is een gekscherend synoniem voor een beschermende, verzorgende overheid. Ondanks dat de overheid de laatste jaren er veel aan doet om dat imago kwijt te raken - en in te zetten op meer marktwerking - houdt ze op veel gebieden nog wel de touwtjes stevig in handen.

Wist je namelijk dat de Nederlandse overheid (groot)aandeelhouder is van meerdere grote Nederlandse bedrijven? Van Holland Casino tot de Nederlandse Loterij en van Schiphol tot de Nederlandse Spoorwegen, het zijn allemaal staatsdeelnemingen.

Ook luchtvaartmaatschappij Air France-KLM valt sinds kort in dat rijtje. De Nederlandse Staat maakte bekend op 26 februari 2019 dat er een belang van 12,68% in Air France-KLM is verworven. Interessant om hierbij te benoemen is dat het hier gaat om een beursgenoteerd bedrijf. En er zijn meer voorbeelden van bemoeienis door de Nederlandse overheid als het om beursgenoteerde bedrijven gaat. Ook bij mogelijk overnames van Akzo Nobel en Unilever trad de overheid op. Maar de staat die ingrijpt en daarbij interfereert met het bedrijfsleven, is dat nu goed nieuws voor beleggers?


Verschillende vormen van bemoeienis

De bemoeienis van de overheid is onder te verdelen in twee vormen. Allereerst is er het nemen van een direct belang in een beursgenoteerd bedrijf en daarnaast het uitoefenen van invloed op bedrijfsontwikkelingen gericht aan beursgenoteerde bedrijven door het inzetten van wet- en regelgeving of politieke druk. Dit is het geval wanneer de overheid geen daadwerkelijk belang heeft in de vorm van aandelen. Dergelijke voorbeelden zijn KPN, PostNL en Akzo Nobel. Wanneer de staat zich bemoeit met deze bedrijven heeft het veelal te maken met overnames vanuit het buitenland.

De bemoeienis komt vaak voort uit de vrees voor een potentieel verlies van banen en het vertrek van de kostbare R&D-afdeling uit Nederland. Daarnaast kan er, zoals bij KPN het geval was, sprake zijn van het mogelijke verlies van een essentieel infrastructureel onderdeel. Het hele communicatienetwerk van KPN is essentieel en het is dan ook van belang om dit ook in Nederlandse handen te houden. Stel je voor wat er zou gebeuren als we opeens niet meer verbinding met het 112-netwerk zouden kunnen maken.

De tweede manier waarop de staat zich met het bedrijfsleven kan bemoeien is door direct aandelen te verwerven van een bedrijf. Het meest recente voorbeeld hiervan is Air France-KLM. Maar de staat is bijvoorbeeld ook nog aandeelhouder van ABN AMRO. Die bank dreigde om te vallen tijdens de kredietcrisis van 2008. Kijkend naar verschillende banken die op dat moment op omvallen stonden was de keuze goed te verdedigen. Immers, de financiële sector was, en is zo verweven met elkaar dat het hele economische systeem in gevaar kwam. In het geval van Air France-KLM spreekt men van ‘’De positie van luchthaven Schiphol en zijn belangrijkste gebruiker KLM zijn van groot belang voor de Nederlandse economie en de werkgelegenheid.’’


Vraagtekens bij deze bemoeienis

Het is duidelijk dat bemoeienis van de overheid kan leiden tot grote gevolgen voor bedrijven en aandeelhouders. Het helpen van bedrijven bij overnames is dan misschien ook eerder een ideologische kwestie. Bedrijven als Unilever en Akzo Nobel zijn grote en gezonde bedrijven die je graag in je land wilt houden. Ze hebben namelijk een positieve invloed op je vestingsklimaat, leveren (hoogwaardige) banen op en bevorderen de innovatie.

Aan de andere kant is de vrije markt een groot goed waarbij (mogelijke) overnames ook positieve effecten met zich meebrengen. De overnamepoging van Kraft Heinz op Unilever was een wake-up call voor de Nederlandse multinational. Unilever had op het moment van het bod een relatief lage schuldenpositie. Mondige beleggers zetten het bestuur dan ook onder druk om actie te ondernemen. Nadat de overname was afgeketst was Unilever ineens van plan om aandelen in te kopen en het dividend te verhogen. Daarnaast is Unilever zelf op overnamepad gegaan om te groeien. Zo vergroot de multinational de omzet, kan het meer winst maken en daardoor voegt het meer waarde toe aan de Nederlandse economie.

In het geval van Air France-KLM lijkt er ook nog iets anders aan de hand. Nederland geeft aan dat de vliegtuigmaatschappij van grote waarde is voor het Nederlandse bedrijfsleven. Maar het lijkt erop dat politieke strijdt hierbij ook een factor heeft gespeeld. De staat heeft een groot aandeel – zo’n 70% – in de luchthaven Schiphol. Onder de overige aandeelhouders vallen de gemeentes Amsterdam en Rotterdam.

Het belang om Schiphol functioneel te houden is voor de Nederlandse staat dus groot. Logischerwijs zou je kunnen redeneren dat daarmee ook het belang van Air France-KLM ook is gerechtvaardigd. Schiphol is namelijk de thuishaven van de luchtvaartmaatschappij. Maar maakt het zoveel uit of er een vliegtuig van Air France-KLM aan de gate staat of een vliegtuig van Ryanair?

Het belang van Nederland zit in het vliegveld welke als hub een goede bereikbaarheid biedt aan internationale reizigers. Maar de overheid redeneert dat het zonde zou zijn dat het oer-Hollandse KLM volledig in Franse handen zou vallen. Om invloed uit te kunnen oefenen op het bedrijf verwierf de overheid dan ook een belang van ruim 14%.

Maar wat heeft de overheid daarmee bereikt? De staat heeft 60 miljoen aandelen met een gemiddelde prijs van €12,35 weten te bemachtigen. Op dit moment schommelt het aandeel rond de €5. Dit betekent dat er sprake is van honderden miljoenen euro’s koersverlies. Daarnaast heeft Air France-KLM na 2007 nooit meer dividend uitgekeerd, dus voor een groot deel van de beleggers is het aandeel ook niet interessant.

Inmiddels heeft de Nederlandse overheid zoveel geïnvesteerd in Air France-KLM dat men niet meer terug kan. Om de luchtvaartmaatschappij dan maar te nationaliseren is ook een lastig karwei met de Fransen aan boord… het is een lastig dossier voor de overheid.

Ook ABN AMRO is voor het merendeel in handen van de staat. Toen de bank in 2008 werd aangekocht was er nog het idee om de bank zo snel mogelijk weer op eigen benen te laten staan. De €22 miljard die de bank de staat toen heeft gekost zal de staat niet snel terugverdienen. Een deel van de aandelen werd naar de beurs gebracht voor €17,75 waarmee de waarde op zo’n €16,7 miljard uit zou moeten komen. Echter, de staat bracht slechts een deel naar de beurs. Inmiddels is het aandeel ongeveer €10 waard, waardoor die waardering voorlopig ook niet binnen handbereik is. Ondanks dat de redding van de bank door de Nederlandse overheid genoodzaakt was, zorgt het wel voor een flinke afschrijving.


Niet alles is negatief

Scenario’s waarin er duidelijk positieve effecten waren dankzij de overheidsbemoeienis zijn er ook. Het Nederlandse techbedrijf ASML ontving in 2009 staatssteun omdat het op omvallen stond. En dat heeft goed uitgepakt. Het bedrijf is momenteel een van de grootste bedrijven in Nederland met al jaren zeer goede cijfers.

Ook de steun die de overheid aan de financiële sector gaf tijdens de kredietcrisis is achteraf gunstig te noemen. Zoals eerder benoemd stond het gehele financiële systeem op omvallen waarmee de uiteindelijke schade voor de maatschappij veel groter zou zijn.

Die financiële steun levert de overheid trouwens ook nog een mooi zakcentje op. Zo investeerde de overheid in AEGON, ING en SNS ruim €13 miljard. Maar voor niets gaat de zon op. De overheid incasseerde met de lening van €13 miljard bijna €2 miljard aan rente.


Is de overheidsbemoeienis dan positief voor beleggers?

Als je kijkt naar de gegeven voorbeelden is het lastig te stellen of overheidsingrijpen binnen beursgenoteerde bedrijven positief of negatief is. Kijken we vanuit het perspectief van de belegger, dan is het misschien niet iets waar je op zit te wachten.

Als belegger wil je het liefst een mooi rendement maken. Echter, de overheid als grootaandeelhouder heeft zijn eigen prioriteiten. In het voorbeeld van KPN kun je bijvoorbeeld stellen dat beleggers afscheid willen nemen van het 112-netwerk vanwege de hoge kosten van het onderhoud. De overheid heeft daarentegen als topprioriteit om het netwerk zo goed mogelijk draaiende te houden. Ook als dit hoge kosten met zich meebrengt.

Door de samenleving wordt de bemoeienis van de overheid vaak gerechtvaardigd. Het redden van banken was noodzakelijk voor het voortbestaan van de onze economie. En ook is het belangrijk dat we onze brieven kunnen blijven versturen en we het noodnummer kunnen blijven bellen.

Ook is een bemoeizuchtige overheid gunstig in crisissituaties. Dit is goed terug te zien in de huidige crisis waar Air France-KLM zich in bevindt. Het bedrijf heeft grote last van de coronapandemie met als gevolg enorme verliezen. Met de staat als aandeelhouder is er altijd genoeg steun om het bedrijf voort te zetten. En dat stelt beleggers, ondanks de turbulente tijden, gerust.

Koen Kersten
Koen Kersten

Analyst Asset Management

Alle blogs van Koen Kersten

Koen dompelt zich graag helemaal onder in de wereld van beleggen. Als analist schrijft hij voor Semmie over de marktontwikkelingen. Maar het liefste is hij bezig met het optimaliseren van onze modelportefeuilles.

S

Beleggen met Semmie

Wij beleggen voor jou. Met helder inzicht in onze beleggingskeuzes, één duidelijke fee en eerlijk rendement.

Hoe werkt het