Psychologische valkuilen om als belegger voor te waken

Beleggers denken graag dat ze elke beleggingsbeslissing baseren op logica en discipline. Of het nu gaat om het instappen, uitstappen of het aanhouden van beleggingen, we willen graag geloven dat we rationeel handelen. Helaas is dat niet altijd het geval. Ons brein is geprogrammeerd om shortcuts te nemen, waardoor we vaak onbewust aannames doen en keuzes maken die niet in ons beste belang zijn. We trappen hierdoor in psychologische valkuilen.

Keuzestress

Uit onderzoek blijkt dat we gemiddeld 35.000 beslissingen per dag nemen. Vanaf het moment dat we opstaan tot we in slaap vallen, nemen we er ongeveer 2.200 per uur. Het overgrote merendeel van deze beslissingen is onbewust: we maken slechts 0,26% van de beslissingen bewust. Gelukkig is ons brein geprogrammeerd om die onbewuste beslissingen op de automatische piloot te kunnen maken. Zou dat niet gebeuren, dan zou het ons simpelweg zoveel energie kosten dat we zouden crashen.

Ons brein bevat daarvoor een automatisch (onbewust) systeem dat het leven voor ons bewuste denksysteem makkelijker maakt. Denk hierbij aan ingesleten routines: je staat op als je wakker wordt, je gaat naar de wc, je eet wanneer je honger hebt en wanneer je moe bent ga je slapen. Doordat je hebt geleerd wat je moet doen, doe je het na verloop van tijd automatisch.

Maar ons automatische systeem is continu aan het bijleren en evalueren. Het filtert informatie waarvan het denkt dat die relevant en belangrijk is, en de rest wordt achterwege gelaten: er worden shortcuts gevormd. En dat is handig, want dan hoeven we niet bij elk nieuw probleem hard na te denken.

Het gevaar van onze denkpatronen: een voorbeeld

Maar hier schuilt ook gevaar. Want die shortcuts spelen een belangrijke rol wanneer we nieuwe informatie tot ons krijgen. We proberen die informatie te verwerken op basis van onze bestaande kennis en te linken aan wat we al weten.

Een voorbeeld:
Je ziet twee auto’s staan: een roze en een blauwe. Er staan bij die auto’s twee personen: een man en een vrouw. Nu word je gevraagd om te raden welke auto van welke persoon is.

Er is een grote kans dat je automatisch ervan uitgaat dat de blauwe auto bij de man hoort en de roze auto bij de vrouw. Dat komt omdat we automatisch conclusies trekken en aannames doen, zonder enige objectiviteit, maar gebaseerd op wat we ooit geleerd hebben. Dit beïnvloedt ons iedere dag, dus ook als we aan het beleggen zijn.

Psychologie en beleggen

Psychologen hebben veel onderzoek gedaan naar beleggers en subjectiviteit. Ze ontdekten dat subjectiviteit een belangrijke rol speelt bij het maken van beleggingskeuzes. Zo weten we dat angst en hebzucht grote tegenstanders zijn, dat overmoed ons belet de beste beslissingen te nemen, en dat onze emoties – meer dan ons lief is – de overhand nemen.

Maar er zijn ook shortcuts, die we eerder noemden, die gevolgen kunnen hebben voor je beleggingsbeslissingen. We leggen uit hoe het komt dat we altijd op zoek zijn naar bevestiging, dat recente informatie belangrijker wordt gevonden, en dat we te veel naar de korte termijn kijken. We bespreken ook hoe deze valkuilen, in het Engels bias genoemd, je beleggingsgedrag beïnvloeden. En natuurlijk vertellen we je hoe je kunt voorkomen dat je in die valkuilen trapt.

Op zoek naar bevestiging (de confirmation bias)

Confirmation bias verwijst naar de neiging van mensen om meer waarde te hechten aan informatie die past bij onze manier van denken. Gebeurtenissen en gegevens die de eigen mening bevestigen, worden belangrijker gevonden dan feiten die haaks staan op wat we zelf vinden: die worden genegeerd.

De confirmation bias zorgt ervoor dat beleggers meer aandacht besteden aan informatie die hun gedachtegoed bevestigt of het gewenste resultaat ondersteunt. Stel, je bent 5 jaar geleden begonnen met beleggen en je hebt een mooi rendement behaald dankzij de stijgende beurzen. De kans is groot dat je nu op zoek gaat naar informatie die bevestigt dat de beurzen ook de komende tijd zullen stijgen. Signalen van overheden die financiële steun afbouwen of een afkoelende economie worden daarbij bijvoorbeeld sneller genegeerd.

Om te voorkomen dat je in de valkuil van confirmation bias trapt, is het belangrijk om jezelf te voorzien van up-to-date informatie uit verschillende betrouwbare bronnen. Dit, zelfs als die informatie haaks staat op je huidige beleggingsovertuigingen. Door nieuwe informatie te toetsen aan je bestaande kennis, maak je evenwichtigere en weloverwogen beleggingskeuzes.

Een goede eerste indruk achterlaten (de anchoring bias)

We denken vaak dat een eerste indruk goud waard is. Psychologen weten echter dat mensen de neiging hebben om te veel te leunen op het allereerste stukje informatie dat ze krijgen. Dit kan een flinke impact hebben op de beslissingen die ze uiteindelijk nemen. Dit fenomeen heet anchoring bias.

Cryptovaluta is in korte tijd enorm populair geworden. Dit kwamdeels door de vele succesverhalen die de ronde doen. Stel je leest als beginnende belegger een artikel met alle positieve punten over beleggen in crypto's. De kans is groot dat je hierdoor beïnvloed wordt en geneigd bent om te investeren, ondanks de risico's die dit met zich meebrengt.

Dit is niet alleen het geval bij Bitcoin. Denk ook aan aandelen die in korte tijd erg populair zijn geworden (bijvoorbeeld Tesla) of specifieke sectoren zoals de techsector. Als je hier alleen positieve verhalen over leest, is de kans groot dat je je mening baseert op die informatie en de anchoring bias in werking treedt.

Je kunt de anchoring bias echter vermijden door beleggingen te beoordelen op basis van hun relatieve waarde. Kijk daarbij niet alleen naar het heden, maar ook naar het verleden en de toekomstverwachtingen. Dat iets nu populair is en goed presteert, betekent niet dat dat ook in de toekomst zal gebeuren. Kies er daarom altijd voor om te beleggen met een duidelijke visie, zo doen we dat bij Semmie ook.

Meer waarde hechten aan de korte termijn (recency bias)

De recency bias is een cognitieve bias die ervoor zorgt dat we meer waarde hechten aan recente gebeurtenissen dan aan wat er in het verleden is gebeurd. Dit kan leiden tot suboptimale beslissingen, zeker als het gaat om beleggen.

en actueel voorbeeld: na de coronadip van de beurzen (maart 2020), stegen de koersen bijna anderhalf jaar lang alleen maar. Dit leidde tot een euforische stemming, aangewakkerd door de mooie rendementen die zijn behaald. Dit nodigde beleggers uit om nog meer in te leggen, terwijl de kans op een correctie met de dag groter werd.

De geschiedenis leert ons namelijk dat beurzen niet altijd blijven stijgen. Denk bijvoorbeeld aan de tulpenmanie, de internetzeepbel of de kredietcrisis. In die periodes bewogen de financiële markten op dezelfde manier als nu. Echter, door de recency bias besteden we hier weinig aandacht aan. We focussen ons op de recente successen en negeren de risico's. Dit kan leiden tot grote verliezen als de zeepbel barst.

Om te voorkomen dat je in de valkuil van de recency bias trapt, is het belangrijk om alles in perspectief te zien. Kijk niet alleen naar het heden, maar ook naar het verleden. Leer van de fouten die in het verleden zijn gemaakt en laat je niet leiden door euforie. Om ervoor te zorgen dat je je niet enkel door de korte termijn laat lijden, is het goed om alles in perspectief te zien. Kijk niet alleen naar het heden, maar ook naar het verleden. Zorg er daarbij voor dat je risico’s spreidt, want als je je alleen op de meest recente gebeurtenissen richt, neem je onnodig risico.

Voorkeur voor beloningen op de korte termijn (time discounting bias)

Time discounting, ook wel temporal discounting genoemd, is een psychologische valkuil die ervoor zorgt dat we de voorkeur geven aan directe beloningen boven toekomstige beloningen. Dit is zelfs het geval als de toekomstige beloning rationeel gezien hoger of waardevoller is.

Stel je hebt de keuze tussen €1.000 nu of €1.100 volgend jaar. De kans is groot dat je voor de €1.000 nu kiest.

Wie de keuze krijgt tussen €1.000 nu en €1.100 volgend jaar, zal hoogstwaarschijnlijk voor de €1.000 nu kiezen. Deze psychologische valkuil verklaart waarom mensen financiële planning op de lange termijn lastig vinden en financiële doelen op de korte termijn verkiezen boven doelen op de lange termijn. Het verklaart ook waarom mensen zich laten verleiden door gedrag dat instant gratification oplevert, maar negatieve gevolgen kan hebben op de lange termijn, zoals roken, gokken en ongezond eten.

Er zijn verschillende manieren om time discounting te vermijden. Allereerst is het belangrijk om een plan te maken. Stel hierbij controle doelen voor de lange termijn op en maak een plan om deze te bereiken. Vermijd daarnaast zoveel mogelijk het maken van impulsieve beslissingen: Neem de tijd om na te denken over de gevolgen van je beslissingen, voordat je ze maakt. Dat zal je op de korte én lange termijn namelijk (financieel) helpen.

In het verleden behaalde resultaten….

Als het draait om het rendement bij beleggingen gebruiken we de disclaimer “in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst”, maar dat is zeker ook bij je denkgedrag het geval. Vanwege de vele beslissingen die we maken gaat een groot deel op de automatische piloot en gebruiken we shortcuts daar waar mogelijk. Dat maakt het leven makkelijker, maar pas op dat je daardoor geen rendement misloopt.