Verdeeldheid binnen de Unie: hoe kan Europa gered worden?

Door Koen Kersten op 10 oktober 2024, leestijd: 6 minuten

Europa staat al langere tijd onder druk. Zowel op het gebied van economische groei als beursprestaties blijft het achter bij de Verenigde Staten. Er is daarom dringend behoefte aan verandering om niet verder achterop te raken. Een recent gepubliceerd rapport van voormalig ECB-president Mario Draghi moet de eerste stap zijn richting een verbeterde concurrentiepositie, maar het rapport zorgt ook voor de nodige discussie en controverse. Is de Unie nog te redden?

In het kort:
  • De Europese Unie loopt economisch en op de beurzen steeds verder achter op andere geopolitieke grootmachten.
  • Om dit gat te dichten en de Europese economie te redden, heeft oud-ECB-president Mario Draghi een rapport gepresenteerd met aanbevelingen.
  • Hij stelt hervormingen voor op drie terreinen: het dichten van het innovatiegat met de VS, het verbeteren van de energietransitie, en het verminderen van geopolitieke afhankelijkheden.
  • Hoewel het rapport over het algemeen positief is ontvangen, zijn intensievere samenwerking tussen EU-landen en meer investeringen nodig om de Europese Unie geopolitiek en economisch relevant te houden.

Van groei naar uitdagingen

Sinds haar oprichting heeft de Europese Unie (EU), en haar voorgangers, langdurig kunnen profiteren van economische groei. Decennialang kende de Unie toenemende welvaart en vooruitgang, vooral gedreven door externe factoren zoals de groeiende wereldhandel, technologische vooruitgang en politieke stabiliteit na de Tweede Wereldoorlog. Internationale samenwerkingsverbanden, zoals de NAVO, hebben bovendien gezorgd voor een veilige omgeving waarbinnen de EU kon floreren.

De globalisering heeft eveneens bijgedragen aan de groei van de EU. Door de onderlinge samenwerking tussen de lidstaten ontstond een open economie die optimaal kon profiteren van de toenemende wereldhandel.

Groei bruto nationaal product EU per jaar

Echter, de wind lijkt uit de Europese zeilen te zijn verdwenen. De EU heeft herhaaldelijk kansen gemist om zichzelf te vernieuwen tijdens periodes van voorspoed, waardoor zij achterop is geraakt ten opzichte van economische grootmachten zoals China en de VS.

Deze ontwikkeling is ook goed zichtbaar op de aandelenmarkten: de S&P 500-index (bestaande uit de 500 grootste beursgenoteerde bedrijven in de VS) heeft sinds 2012 aanzienlijk beter gepresteerd dan de STOXX 600-index (de belangrijkste beursgenoteerde bedrijven in Europa), terwijl het tot die tijd redelijk gelijk opging.

Koersontwikkeling S&P 500 vs. Euro Stoxx 50

De Europese Unie liep dus al achter, en ook de toekomst oogt weinig rooskleurig. Ons continent staat voor grote uitdagingen, zoals de oorlog in Oekraïne, het toenemende protectionisme binnen de eurolanden zelf en een vergrijzende bevolking.

Tegelijkertijd vraagt de tijdsgeest om aanzienlijke investeringen in technologie, defensie en de energietransitie. De problemen zijn reëel en uitdagend. Als de EU er niet in slaagt deze omslag te maken en haar fundamentele waarden niet langer kan doorgeven aan haar inwoners, zou zij, zoals Draghi waarschuwt, haar bestaansrecht kunnen verliezen.

Uit de schaduw van de VS treden

Draghi benoemt niet alleen de problemen, ook draagt hij oplossingen aan. Draghi benoemt drie belangrijke pijlers om groei te realiseren. Ten eerste moet het innovatiegat met de VS worden gedicht. De EU zit vast in een verouderde industriële economie, deels door een gebrek aan investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Amerikaanse bedrijven investeren jaarlijks zo’n €270 miljard meer in Research & Development (R&D) dan hun Europese tegenhangers. Waar in de Verenigde Staten technologiebedrijven vooroplopen in investeringen, staan in Europa autobouwers bovenaan. Dit zorgt er ook voor dat Europese bedrijven met kapitaalbehoefte vaak de EU verlaten en naar de VS trekken.

Durfkapitaal investeringen per fase per regio

Hoewel private investeringen cruciaal zijn, kan niet alles vanuit het private domein komen. Draghi pleit dan ook voor publieke investeringen om Europa uit de neerwaartse spiraal te halen. Europa beschikt over talent en ondernemers, maar het lukt niet om dat om te zetten in commercieel succes, mede door inconsistente en beperkende regelgeving: ieder Europees land kent zijn eigen wetgeving, waardoor uniform beleid voeren lastig wordt.

Veel beleggers beschouwen de Europese en Amerikaanse aandelenmarkten als de belangrijkste bouwstenen voor hun portefeuille: het zijn de meest ontwikkelde financiële markten ter wereld met een bewezen trackrecord. Echter hebben vooral de Amerikaanse aandelenmarkten de laatste jaren de schijnwerpers gestolen, terwijl Europa in de schaduw achter blijft.

Benieuwd hoe dat zit? Lees dan In de schaduw van de Verenigde Staten.

Energie in schone vorm

Het tweede punt betreft energie. De Europese energietransitie verloopt stroef, en de huidige situatie, waarin Rusland als hoofdleverancier is weggevallen, leidt tot hogere energiekosten. Dit maakt het voor Europese bedrijven moeilijker om te concurreren. Daarnaast zal de energiebehoefte alleen maar toenemen door innovaties zoals Artificiële Intelligentie en robotisering, waardoor Europa ook op dit vlak achter dreigt te raken.

Draghi wijst erop dat de huidige aanpak van de energietransitie leidt tot overregulering en stilstand. Europa moet schone energie succesvol inzetten en de bijbehorende technologieën exporteren om zowel energieonafhankelijkheid als economische groei te realiseren.

Afhankelijkheden en veiligheid

Tot slot benadrukt Draghi de veranderende geopolitieke realiteit. De oorlog die woedt op het Europese continent en de toenemende internationale spanningen vereisen een aanpassing van de EU-strategie. Zonder deze aanpassing blijft Europa te kwetsbaar voor externe dreigingen. Militaire uitgaven zijn significant, maar investeringen in innovatie blijven achter.

Daarnaast is Europa afhankelijk van andere landen voor essentiële technologieën, zoals chips, en voor kritieke grondstoffen. Deze afhankelijkheden moeten worden verminderd om de stabiliteit en groei van de EU te waarborgen.

Obstakels overwinnen

De EU staat voor talrijke obstakels die moeten worden overwonnen, en een belangrijk deel daarvan draait om meer samenwerking. Wet- en regelgeving zorgen voor een enorme regeldruk. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende etiketteringsvoorschriften per EU-land. Daarnaast duurt het doorvoeren van nieuwe wetgeving vaak veel te lang —gemiddeld zo’n 19 maanden voordat een proces is afgerond.

Het bundelen van de beschikbare middelen en investeringsprogramma’s is voor een samenwerkingsverband, zoals de EU, ook van groot belang. Zo wordt er in de Unie aanzienlijke sommen geld aan defensie uitgegeven, maar gebeurt dit zeer versnipperd, waardoor het inefficiënt is. Denk aan de verschillende typen tanks die in Europa worden gebruikt, terwijl landen zoals de VS slechts één type produceren. Dit scheelt ook in onderhoud en kennis.

Misschien nog wel het belangrijkste onderwerp is de financiën. Draghi benadrukt dat gezamenlijke schulduitgifte een belangrijke voorwaarde is om de doelen te bereiken. Dit zou zorgen voor lagere financieringskosten en een grotere gezamenlijke slagkracht. Echter, Noord-Europese landen blijven huiverig om risico’s te delen, uit angst dat ze opdraaien voor de schulden van zuidelijke lidstaten, wat dit voorstel politiek gevoelig maakt.

Het bundelen van de beschikbare middelen en investeringsprogramma’s is voor een samenwerkingsverband, zoals de Europese Unie, van groot belang.

Ontvangst van het rapport

Zowel binnen als buiten de EU is het rapport echter met positieve reacties ontvangen. Het rapport wordt geprezen vanwege de oprechtheid en de objectiviteit. Daarnaast staan er een aantal creatieve oplossingen in waar de Unie mee aan de slag kan.

Het moeilijkste punt blijft toch wel het enorme investeringsbedrag wat Draghi denkt nodig te hebben voor het bereiken van de doelen. En daarbij gaat het voornamelijk om deze schulden gezamenlijk uit te gaan geven. Daarmee wordt het rapport ook een beetje gezien als een mission impossible. Immers, landen als bijvoorbeeld Nederland, Oostenrijk en Zweden staan absoluut niet te springen om een dergelijke exercitie uit te voeren, en garant te staan voor de schulden van Zuid-Europese landen.

Hoe nu verder?

Het rapport zal uiteindelijk voor politieke doeleinden worden gebruikt. Von der Leyen, voorzitter van de Europese Unie en de opdrachtgever van het rapport, zal met de aanbevelingen aan de slag gaan. Het is echter duidelijk dat ze voor grote uitdagingen staat, aangezien er gevoelige kwesties in het rapport staan waar lang niet alle landen achter staan.

Een van de belangrijkste conclusies is dat EU-landen intensiever moeten samenwerken. Dit betekent onder andere gezamenlijk werken aan een defensiemacht, uniforme wet- en regelgeving opstellen en nationale belangen opzijzetten voor gezamenlijke groei. Dit lijkt de enige manier voor de EU om haar geopolitieke relevantie te behouden.

Het delen van schulden blijft echter een punt van discussie, waarbij de meeste vraagtekens worden geplaatst. Meer geld is niet altijd de oplossing, zoals we bij eerdere kwesties hebben gezien. Soms lijkt het zelfs de gemakkelijkste uitweg.

Hoewel Draghi’s werk kritisch bekeken kan worden, biedt het rapport duidelijke inzichten in de verbeterpunten voor de EU. Hervormingen zijn noodzakelijk, en hopelijk leiden deze veranderingen niet alleen tot een sterkere Unie maar ook tot betere prestaties van Europese aandelen in de toekomst.