Stagflatie. Moeten we ons daar zorgen om maken?

Het zijn uitdagende tijden. Niet alleen in de maatschappij maar ook op de financiële markten.

Dankzij een cocktail van oorzaken kijken we inmiddels tegen de hoogste inflatie in jaren aan. Eerst waren er zorgen over de prijsstijgingen, daar komt nu de zorg over een afnemende economische groei bij. Daardoor wordt de angst voor stagflatie (een samenvoeging van stagnatie en inflatie) met de dag groter. En dat kan flinke gevolgen hebben: voor de maatschappij, voor de financiële markten en voor jou als belegger. Een overzicht van wat ons eventueel te wachten staat.

Stagflatie is een cocktail van 3 factoren

Tot een half jaar geleden hadden weinigen ervan gehoord: stagflatie. Dat blijkt ook uit het zoekgedrag. Via Google Trends is het mogelijk om woorden in te voeren om te zien hoe vaak Nederland naar dat woord zoekt. Dat heeft Semmie ook gedaan voor stagflatie en het resultaat is als volgt:

Google Trends zoekverkeer stagflatie:

Tot ongeveer een jaar geleden waren er maar weinigen die wilden weten wat stagflatie was. Maar dat verandert nu de economische situatie ook verandert. Een hoge inflatie, een afnemende economische groei en een hoge werkloosheid zorgen namelijk voor een gevaarlijke cocktail, een cocktail die we stagflatie noemen.

Stagflatie is een economisch verschijnsel waarbij de inflatie en de werkloosheid hoog zijn en de economische groei laag. Dit verschijnsel is moeilijk te corrigeren, omdat de oplossing voor één van die problemen de andere problemen kan verergeren. Door centrale banken en overheden wordt wel geprobeerd om stagflatie te voorkomen, maar dit brengt uitdagingen met zich mee.

Stel dat centrale banken de rente willen verhogen om de hoge inflatie tegen te gaan, dan kan dit weer een versterkend effect hebben op de vertraging van de economische groei én kan het ook de werkloosheid verergeren. Stagflatie is daarom zeer lastig te bestrijden en heeft economisch flinke negatieve impact.

Stagflatie in de jaren ’70. Een voorbode?

Het fenomeen stagflatie is niet nieuw. Het werd voor het eerst gebruikt in 1965 door een Brits parlementslid. Toen werd deze term nog gebruikt om de unieke situatie waarin de Britse economie verkeerde, te benoemen. Naarmate het probleem van stagflatie zich naar meer landen ging uitbreiden, werd ook de term stagflatie bekender. Uiteindelijk werd het dan ook globaal gebruikt om de grote economische problemen in de jaren ’70 te duiden.

In de jaren ’70 was er sprake van een flinke oliecrisis die voortkwam uit de Jom Kipoer-oorlog. Een aantal Arabische olieproducerende landen verhoogden olieprijzen met 70% en verminderden de olieproductie elke maand met 5% zodat de prijs van een vat olie explosief steeg. Met deze maatregelen wilden ze de Westerse landen straffen die Israël steunden tijdens de Jom Kipoer-oorlog.

Ook Nederland kreeg te maken met de gevolgen. Er kwam een boycot van olietransport naar westerse landen, zoals de Verenigde Staten, Canada maar ook Nederland. De oliecrisis resulteerde in een economische neergang van de westerse economieën. Om de situatie nog een beetje behapbaar te maken voerde Nederland in 1973 autoloze zondagen.

Jongeren picknicken op de snelweg op een autoloze zondag tijdens de oliecrisis in 1973. Bron: DIGIFOTO Pro

De autoloze zondag was een druppel op de gloeiende plaat: in korte tijd stegen de prijzen flink omdat de olieprijs verviervoudigde. De inflatieniveaus stegen explosief en die stijging hield lange tijd aan:

Inflatieontwikkeling Nederland 1970 - 2022:

De oliecrisis leidde met haar stijgende olieprijzen tot een aanbodschok, die wereldwijd grote invloed op de economie had. Veel economische sectoren waren namelijk (volledig) afhankelijk van olie. De crisis leidde dan ook tot stagflatie omdat naast de hoge inflatie de economie bijna niet meer groeide en de werkloosheid hoog was.

De economische problemen in de jaren ’70 lijken overeen te komen met de problemen waar we nu mee te maken hebben. Hoge olieprijzen domineren het economische klimaat en doen de inflatie snel stijgen. Nu centrale banken de rentes verhogen wordt de economie geremd. Het enige ingrediënt uit de cocktail die stagflatie heet die nog ontbreekt is de hoge werkloosheid, maar die is momenteel historisch laag.

Het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) meldde eerder dat de werkloosheid in Nederland in maart is gedaald tot 3,3 procent, het laagste percentage sinds 2003. Behalve een korte stijging tijdens de coronacrisis is de Nederlandse werkloosheid de afgelopen 10 jaar vrijwel voortdurend afgenomen, waardoor er nu zelfs tekorten aan personeel zijn ontstaan.

Dat lijkt dus voorlopig de lont uit het kruitvat te nemen, maar de vraag is voor hoelang. De economie stagneert namelijk en een recessie komt steeds dichterbij. Volgens verschillende economen moeten we daar ook al rekening mee houden. Tijdens een recessie krimpen over het algemeen inkomens, productie, verkopen maar ook de werkgelegenheid. Als de inflatie hoog blijft, de economische groei laag én als de werkgelegenheid (flink) afneemt, dan komt stagflatie dichtbij.

Stagflatie. Moeten we ons daar zorgen om maken?

Het klopt dat er veel overeenkomsten zijn tussen de huidige situatie en de situatie in de jaren ’70. De vrees voor stagnatie lijkt daarom gegrond, maar er zijn wel wezenlijke verschillen tussen beide periodes.

Allereerst werd in de jaren ’70 de goudstandaard in de Verenigde Staten losgelaten. Daardoor halveerde de waarde van de Amerikaanse dollar in een paar jaar tijd. Daarnaast waren de lonen in die tijd gekoppeld aan de inflatie. Steeg de inflatie, dan stegen de lonen. Dit brengt een loonprijsspiraal teweeg, waarbij de gestegen loonkosten worden doorberekend in de prijzen. Oftewel, de inflatie stijgt verder en de lonen gaan weer verder omhoog, en ga zo maar door.

In de huidige situatie is er geen sprake van zo’n spiraal. Momenteel stijgen de lonen niet in dezelfde mate mee met de inflatie. In het eerste kwart van dit jaar waren de lonen maar 2,4% hoger dan dat de lonen vorig jaar waren. De inflatie was in diezelfde periode gemiddeld ruim 7,4%.

Er is nog een belangrijk verschil tussen toen en nu. Het monetaire beleid in de jaren ’70 was er niet op gericht om inflatie te bestrijden. Om de afnemende groei te bestrijden werd de geldpers juist aangezet, dat kan de inflatie juist versterken.

De centrale banken bepalen nu het monetaire beleid. En hun belangrijkste doel is om de inflatie te bestrijden. Mocht de rente structureel verhoogd moeten worden om de inflatie te bestrijden dan zullen ze dat ook zeker doen. Verschillende centrale banken zoals die van de Verenigde Staten en die van Engeland zie je dat dan ook al doen.

De Europese Centrale Bank (ECB) acteert wat passiever. De eerste renteverhogingen worden pas verwacht in het derde kwartaal van dit jaar en daarnaast zegt de ECB niet te rekenen op stagflatie. Maar goed, de ECB verwachtte ook dat de hoge inflatie tijdelijk was.

President van de ECB, Christine Lagarde, zegt over de huidige situatie: “Stagflatie is momenteel niet ons basisscenario. Hoewel de ongewoon grote onzekerheid tot een gecombineerde groeivertraging en hoge inflatie kan leiden, kan de huidige situatie niet worden vergeleken met die van de jaren zeventig. Destijds was de daling van de economische groei na de eerste olieschok aanzienlijk – 8 procentpunten – en was de inflatie hoger dan vandaag. Bovendien werd de prijsstijging toen aangewakkerd door loonstijgingen in reactie op de inflatie. Vandaag zien we dat niet”, argumenteert ze.

Of het beleid van de ECB dit keer beter standhoudt komen we achteraf te weten. De economische situatie is en blijft wel uitzonderlijk. Er zijn een hoop factoren die samen zorgen voor onzekere tijden. Hoe beurzen reageren op een eventuele periode van stagflatie is lastig in te schatten, vooral omdat we in deze generatie niet bekend zijn met stagflatie.

Het voordeel is wel dat stagflatie, en ander slecht nieuws, vaak vooraf ingeprijsd wordt door beleggers. Dat betekent dat koersen vooraf dalen, zodat de daadwerkelijke klap minder hard aankomt. Blijkt het allemaal mee te vallen, dan is er wel weer de mogelijkheid dat de koersen verder gaan stijgen.

Wat is voor jou slim om te doen als belegger?

Een periode van stagflatie kan misschien voor extra onzekerheid zorgen als je niet zeker weet waar je aan toe bent. Is het niet slim om mijn inleg op te nemen en/of mijn automatische incasso te stoppen? Wij denken van niet. De kans is namelijk groot dat je niet (extra) profiteert van de koersstijgingen, en dat heeft uiteindelijk enorme invloed op je uiteindelijke rendement. Meer over waarom het slim is om belegd te blijven lees je hier en meer over het voordeel van periodiek beleggen (bij dalende koersen) lees je hier. Natuurlijk maak je zelf de keuze en is een goede nachtrust het belangrijkste. Handel daar dan ook altijd naar!